بنیاد فارس شناسی آباده

آباده

شهرستان آباده یکی از شهرستان های استان فارس ایران است مرکز این شهرستان، شهر آباده است. آباده واژه ای است فارسی و معنی محل آباد را می رساند. در دوره ساسانیان آثار بجا مانده همانند قلعه باستانی ایزد خواست و قصر بهرام در سورمق شواهد مطمینی از شکوفایی فرهنگ و تمدن در این گستره جغرافیایی می باشد. قطعا در دوره صفویه و ابتدای حکومت زندیه هم زمان با حضور شاه اسماعیل سوم شهر آباده در مسیر جدیدی از پیدایش ویژگی های شهرنشینی قرار گرفته و اولین ساخت و سازها با جلوه گاه های یک شهر شرقی در آباده ایجاد شد.

آتشکده ایزدخواست (چهار طاقی ساسانی)

در شهرستان آباده و در ۷ کیلومتری شمال ایزدخواست (در ۷۵ کیلومتری شمال شهر آباده) قلعه ای تاریخی قرار دارد که به قلعه ایزدخواست مشهور است. اصل بنا مربوط به دوره ساسانیان است، اما در دوران اسلامی تغییراتی در آن ایجاد شده است. در میانه‌های قلعه یک چهار طاقی نسبتا بزرگ وجود دارد که یکی از نشانه های اصلی تعلق این قلعه به دوره ساسانی است. این چهار طاقی به "آتشکده" ای درون قلعه متعلق است که پس از ظهور اسلام و مسلمان شدن مردم این شهر به مسجد تبدیل می‌شود. محراب این مسجد اگرچه تخریب شده اما بخش اعظمی از چهارطاقی آن هنوز سالم مانده و نیازمند مراقبت و نگهداری است.

تیمچه صرافان آباده

این تیمچه دربازارکهنه قراردارد که درگذشته در مالکیت حاج ملاعبدالله واعظ بوده است. وی ضمن اداره کردن منبر و محراب مسجد به امر تجارت اشتغال داشته و تیمچه به‌وسیلۀ خود او برای انجام امور بازرگانی نزدیک به 120سال پیش به دست استاد «رضا یزدی» در بافت قدیم شهرآباده ساخته شده است. این بنای تاریخی نزدیک یک هزار و هشتاد مترمربع مساحت دارد و اعیانی دواشکوبه (طبقه) آن یک هزارو پنجاه مترمربع است. ورودی تیمچه درضلع شرقی واقع شده و درب آن به گونه زیبایی منبت کاری و سر در ورودی با اشکال شیر و گل و بوته گچکاری شده است. این بنای آجری دارای حیاتی مستطیل شکل در میانه آن است. پیرامون آن در دو طبقه اتاق وحجره‌ها واقع شده‌اند. تاق ورودی آن دردو سو (دوطرف) دارای مقرنس‌های زیبای گچی است که از 36 حجره ساخته شده است.درزمان گذشته، حجره‌های پایینی مغازه و حجره‌های اشکوب بالا برای مهمانان بوده است. مصالح موجود درآن گچ، خاک، سنگ و چوب است. دوکوبه روی آن قرارداشته که کوبه سمت چپ ویژه مردها و کوبه سمت راست ویژه زنها بوده است. در میان حیات این ساختمان ترازویی بزرگ وجود داشته که اجناس تجاری به وسیله آن وزن می‌شده است. آب این ساختمان ازچاه تامین می‌شده است، از درب ورودی که وارد می‌شویم دو حجره در چپ و راست وجود دارد که جایگاه کسب بوده وروی سراین دوحجره دواتاق برای آسایش و استراحت بوده است. حوض سنگی بسیارزیبایی هم به اندازه 3 در4 متردرمیانه حیات واقع است. درب حجره‌ها همه به صورت کشویی به سمت بالا وپایین بازوبسته می شود وسقف آن ها به وسیله چوب های حاشیه دار زیبایی به اندازه 20در30سانتی متر پوشیده شده است وکف آن ها باخشت های آجری مربع شکل فرش شده است. این بنا اکنون پایان عملیات بهسازی را پشت سر می‌گذارد و درب آن به زودی بر روی گردشگران بازمی‌شود. به نقل از روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی،صنایع دستی وگردشگری استان فارس، تاکنون بیش از 350 میلیون تومان ودر دو مرحله از محل اعتبارات سال 89 برای بازسازی و احیای کامل آن صورت گرفته است و بنا است پس از کار بهسازی این جایگاه، به عنوان بازارچه صنایع دستی افتتاح شود. گفتنی است این بنای تاریخی در 13مهر 1367 به شماره 1932در فهرست آثارملی ایران ثبت شده است.

کاروانسرای خان خوره

کاروانسراهایی با طرح هشت ضلعی بسیار کم یابند. خان خوره یکی از این کاروانسراهاست. کاروانسرای خان خوره مربوط به دوره صفوی و در شهرستان‌ آباده شیراز ، روستای خان خوره واقع شده است. این اثر در تاریخ ۱۲ مهر ۱۳۷۶ با شماره ثبت ۱۹۲۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران در فارس به ثبت رسیده است. انتخاب طرح هشت ضلعي براي بنا ممکن است به دلایل نظامی و شاید زیبایی شناختی باشد. كارونسراي خان خوره يكي از كاروانسراهاي معروف دوران صفويه است كه در گذشته رونق فراواني داشته كه در عصر ما با آمدن وسايل نقليه ودلايل ديگر از رونق افتاده است و بعد از آن مدتي به پاسگاه نظامي تبديل شده است. در اطراف كاروانسراي خان خوره چند بناي و يك آب انبار وجود دارد. نماي بيروني كاروانسرا از سنگ است كه در مواردي مثل ورودي بنا از آجر استفاده شده است كه علاوه بر زيبايي موجب شاخص شدن ورودي بنا شده است. در نماي بيروني بنا هشت برج دفاعي وجود دارد. بعد از ورود به كاروانسرا وارد فضاي مربع شكلي مي شويم كه درحقيقت حكم فضاي تقسيم را دارد. در طرفين راهرو دو اتاق وجود دارد. كه شايد محل اقامت خدمه و نگهبانان بوده است پس از عبور از فضاي تقسيم وارد حياط 8 ضلعي بنا مي شويم كه چهار ايوان در چهار گوشه اصلي آن وجود دارد. در فضاي مابين ايوانها و بر گرداگرد حياط مركزي بنا تعداد 15حجره قرار گرفته است. حجره ها به ابعاد 40/2 ×40/2 (يعني به اندازه استفاده يك تا دو نفر به همراه بار و وسايل) و يك صُفّه جلوي آن است كه محلي است براي نشستن و البته حجره هايي در پشت ايوانها وجود دارد كه محل اقامت ميهمانان ويژه بوده است. در پشت فضاي حجره ها 4 فضاي راهرو مانند به نام اصطبل وجود دارد كه راه ارتباطي آنها از طريق حياط بنا است. در اين بنا از سنگ و آجر به عنوان اصلي ترين مصالح استفاده شده است با عنايت به اين نكته كه در منطقه خان خوره با وجود كوههاي اطراف سنگ به وفور يافت مي شود اما تامين آجر در منطقه مشكل بوده است.

قلعه ی ایزد خواست

قلعه ی ایزد خواست از آثار دوره ساسانی در آباده می باشد که بعد ها بناهایی همچون مسجد و حمام در آن احداث شده است این قلعه در فاصله 57کیلومتری شمال آباده است و شباهت زیادی به ارگ بم کرمان دارد. دژ ایزدخواست یا بنای قلعه ایزدخواست یکی از آثار تاریخی استان فارس مربوط به دوره ساسانیان -سده‌های آغازین دوران‌های تاریخی پس از اسلام است. چهارطاقی درون این قلعه در سال ۱۳۲۷ با شمارهٔ ثبت ۳۷۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌ است. این دژ باستانی را که با نام‌های دیگری همچون قلعه سرسنگ یا قلعه کهنه نیز می‌خوانند در شرق جاده اصفهان به شیراز قرار دارد و نخستین اثر تاریخی که پس از ورود به خاک فارس می‌توان نام برد.

کاروانسرای ایزد

کاروانسرای ایزد خواست از آثار دوره صفویه است که شامل یک حیاط مربع شکل در وسط کاروانسرا است و تعدادی حجره و اتاق در اطراف آن قراردارد. این کاروان سرا در جنوب قلعه ایزد خواست واقع است.

قصربهرام گور

در سمت راست مسیر شیراز به آباده در بخش سورمق مجموعه ای شبیه به یک تپه خاکی دیده می شود که به قصر بهرام گور مشهور است. این بنا که هم اکنون فرو ریخته دارای آثار دیوارهایی با خشت هایی مکعبی است.

عمارت کلاه فرنگی

از دیگر آثار زیبا و دیدنی در مرکز شهر آباده عمارت کلاه فرنگی است. اصل بنا مربوط به دوره قاجار می باشد. این عمارت یک طبقه بوده و بر روی سکویی به ارتفاع 80 سانتی متر قراردارد، و از آثار دوران قاجاریه است که دارای نقشه تقریبا دایره‌ای بوده و درمیان باغچه‌ای کوچک واقع شده است. این عمارت یک طبقه با وسعتی در حدود ۲۰ متر مربع، دارای چهار در ورودی و پنجره‌های بلند بوده است. این بنای یک طبقه به سبک کلاه فرنگی شیراز زندیه، هشت گوش ساخته شده است که از سطح زمین حدود یک متر بلندتر است. خود بنا از خشت و گل است و داخل بنا با آجرهای مربع شکل فرش شده است. سقف بنا توسط نجاری بنام علی کاکا منصور ساخته شده است که او نیز از برادران امامی که منبت کاران قابلی بودند دعوت می‌کند تا سقف را آینه کاری یا منبت کنند. این اثر تاریخی که در سال ۱۳۷۹ به شماره ۳۴۰۸ به ثبت آثار ملی ایران رسیده است و در حال حاضر در تملک شهرداری است و برخلاف سایر عمارت‌های کلاه فرنگی که امروزه کاربری موزه و فرهنگی دارند از این بنا استفاده‌ای نمی‌شود.

منطقه شکار ممنوع بصیران

این منطقه در 4 کیلومتری جنوب آباده قرار دارد و منطقه ای گسترده است که به خاطرگونه های نادر گیاهی و جانوری موردحفاظت قرار گرفته است. این منطقه یکی ازارزشمندترین زیستگاه های حیات وحش کشور و استان است.

فهرست آثار گرشگردی و معماری آباده از این قرار است

آرامگاه خواجه عکاشه
تپه دو گردو
تپه فرودگاه
تپه قلعه گبری
تپه کریم‌ آباد
تکیه مسجد جامع‌آباده
تل بزی
تل ساریاتن
تل شاه محمود
تل قره ترک (ساریات)
تل قصر بهرام سورمق
تل قلعه ارون
تیمچه صرافیان
خانه ابرقوئی‌ آباده
خانه امید سالار آباده
خانه دهقان
خانه شاه اسماعیل
چاپارخانه چهل‌ زرعی
قز قلعه سی
قلعه گبری دهدق
قلعه دوقلک یا دوقله (قلعه گل یک)
کاروانسرای خان خوره
کاروانسرای ایزدخواست
مجموعه خرفخانه‌های کوه خواجه
محوطه آب شتر
مسجد امام حسن دهدق