بنیاد فارس شناسی خانه زینت الملک

در محله قدیمی بالاکفت شیراز که امروزه خیابان لطفعلی‌خان زند از آن می‌گذرد و در ضلع غربی نارنجستان قوام، عمارتی زیبا و باشکوه قرار دارد که متعلق به خاندان قوام‌الملک است. این عمارت باشکوه که به فاصله یک کوچه از نارنجستان قوام قرار گرفته و به وسیله یک راه زیرزمینی بدان مرتبط است، اندرونی و محل رفت و آمد محارم به آنجا بوده است. این خانه به سبب سکونت خانم زینت‌الملک قوامی(دختر قوام الملک چهارم) به خانه زینت‌الملک مشهور شده است.

خانه زینت الملک از خانه های قدیمی و تاریخی شیراز و متعلق به خاندان قوام الملک است و به خانه زینت الملک نیز معروف بوده، این بنا هنر دوره قاجار را به خوبی منعکس کرده است در شیراز می توان آثاری از همه دوره های تاریخی پیدا کرد از جمله دوره قاجار که سرآمد این آثار موزه نارنجستان قوام، سرای مشیر و خانه زینت الملک است. این خانه از خانه های قدیمی شیراز است که در خیابان لطفعلی خان زند بالاتر از خیابان درب شیخ و در ضلع غربی نارنجستان قوام قرار دارد. این خانه متعلق به خاندان قوام الملک بوده و به خانه زینت الملک معروف است. این عمارت که به فاصله یک کوچه از نارنجستان قوام قرار گرفته است و به وسیله یک راه زیر زمینی به آن مرتبط بوده «اندرونی قوام» و محل رفت و آمد محارم قوام به آنجا بوده است. همچنین این خانه به سبب سکونت خانم زینت الملوک قوامی (دختر قوام الملک چهارم) به خانه خانم زینت الملوک مشهور شده است.

این بنا با زیر بنایی برابر 2768 متر مربع و مساحتی برابر با 3290 متر مربع از آثار بر جای مانده دوره قاجاریه است. ساخت این بنا در حدود سال 1290 هجری قمری به وسیله علی محمد خان قوام الملک دوم (نوه حاج ابراهیم خان کلانتر اعتماد الدوله شیرازی) آغاز شد و در سال 1302 هجری قمری به وسیله محمد رضا خان قوام الملک سوم به پایان رسیده است. در ورودی این خانه، معرق کاری شده است. در کنار در ورودی منزل دو سکوی نشیمن سنگی به ارتفاع 70 سانتی متر وجود دارد. در کنار این دو سکو نیز تصویر دو سرباز با لباس قاجاری در حالی که اسلحه به دست دارند، بر سنگی به ارتفاع 130 سانتی متر نقر شده است.

بر فراز سر در ورودی نیز کتیبه ای سنگی قرار دارد که در انتهای آن تاریخ 1300 هجری قمری حک شده است. پس از گذر از در ورودی این خانه، یک هشتی وجود دارد. در سمت چپ این هشتی، درگاه ورودی به حیاط خانه وجود دارد. روبروی این درگاه، اتاقک کوچکی واقع شده که محل استقرار نگهبان است. در حیاط این بنا علاوه بر ازاره های سنگی حجاری شده و مشبک کاری شده، دو باغچه زیبا، یک حوض بزرگ که از شش قطعه سنگ یکپارچه تشکیل شده و یک حوض کوچک وجود دارد. این خانه در چهار جبهه حیاط دارای فضاست. اندرونی قوام دارای یک محور اصلی طولی است که در امتداد آن و در ضلع غربی یک اتاق بزرگ ارسی پنج درکی (تالار آیینه) قرار دارد. کاشی کاری های هفت رنگ هلالی شکل که در پیشانی بالای ساختمان قرار گرفته است، از زیبایی خاصی برخوردار است.

در این کاشی کاری تصاویر خورشید، دو فرشته، دو شیر شمشیر به دست، همراه با آیه «نصر من الله و فتح قریب» مشاهده می شود. در اطراف این حیاط، ازاره دیوار ها که از سنگ گندمک و با نقوش گل و بوته تزیین شده و برخی به صورت پنجره های مشبک ساخته شده اند و برای تهویه هوا و روشنایی زیر زمین مورد استفاده واقع شده اند. این بنا دارای بیش از 20 اتاق است. این اتاق ها علاوه بر گچبری و نقاشی و آیینه کاری زیبا و نفیس، در طبقه اول در ضلع شمال، غرب و جنوب به یکدیگر نیز راه دارند. به گونه ای که می توان بدون وارد شدن به حیاط، از جنوبی ترین اتاق به شمالی ترین آنها را پیدا کرد. کف راهرو های طبقه اول این ساختمان پوشیده از کاشی های خوش نقش ونگار آبی رنگ و نیز کاشی هفت رنگ با نقش منظره است. بدنه و دیواره های اتاق پنج دری ضلع شمالی و نیز سقف و دو گوشواره تالار آیینه ضلع غربی، آیینه کاری شده است.