اقلید
شهرستان اقلید یکی از شهرستان های فارس نشین استان فارس ایران است. مرکز این شهرستان، شهر اقلید است. این شهرستان یکی از مناطق کوهستانی و سرسبز فارس است و دارای آب و هوای سرد و زمستانی است. ارتفاعاتی برفگیر دارد که موجب می شود مناظر زیبای برفی آن تقریبا تا اوایل فصل بهار در آن مشاهده شود آنچه می توان درباره قدمت تاریخی شهرستان اقلید بیان نمود به استناد آثاری است که از کتب تاریخی و سفرنامه های جهانگردان به جای مانده و بیانگر این است که اقلید در دوران پیش از اسلام نیز شهری آباد و مطرح بوده است.
حوض دختر گبر دختر
یک حفره سنگی (متعلق به قرن 5 تا 7. م) که آن را شناسنامه اقلید می نامند. یادگاری از دوران ساسانی که قدیمی ترین کتیبه ایران به خط پهلوی بر روی دیواره آن نقش بسته است. حوض دختر گبر اقلید، سند افتخار تمدن کهن این شهرستان است. شهرستان اقلید با 44 اثر تاریخی که به ثبت ملی رسیده اند، میراث با ارزشی را در دل خود جای داده است. اقلید را کلید فتح استان فارس می نامیدند. زیرا برای دستیابی به فارس اول باید اقلید فتح می شد. حوض دختر گبر اقلید در دامنه تپه ای به نام تل قلات دخمه ای قرار دارد که شبیه گودالی است. مردمان محلی نام آن را حوض دختر گبر گذاشتند و به همین نام معروف شد. بر دیواره این گودال کتیبه ای نوشته شده است که به عنوان شناسنامه آن در نظر گرفته شده است. حوض دختر گبر در اصل محل دفن فردی مهم در دوران یزدگرد سوم ساسانی است. کاوش های باستان شناسی صورت گرفته نشان هایی از شیوه دفن مردگان در آن تاریخ را به دست آورده است. حوض دختر سه پله، یک حوض با عمقی کم و یک کتیبه به خط پهلوی ساسانی دارد که این کتیبه به طول 2 متر و عرض 88 سانتیمتر است. کتیبه ای که با خود تاریخ این منطقه را حمل می کند. با رمزگشایی این کتیبه مشخص شد که حوض سنگی به نام دخمه در این کتیبه ثبت شده است. در این حوض یک فرد می تواند با زانویی جمع شده دفن شود. یکی از شیوه های تدفین در دوران ساسانی دفن استخوان های مردگان در شکاف ها و حفره هایی در دل کوه و سنگ بود. گاهی به این حفرات دخمه گفته می شد. در گذشته بر روی این حوض سنگی، سرپوشی از جنس سنگ قرار داشت. کتیبه ای که در حوض دختر گبر قرار دارد یکی از مهمترین کتیبه های دوران ساسانی است. البته بخش هایی از این کتیبه آسیب دیده و از بین رفته است. دلیل اهمیت این کتیبه شیوه نگارش آن است که به صورت عمودی و با خطوط شکسته نوشته شده است که سبک خاصی در کتیبه های ساسانی است. نوشته های روی این کتیبه شامل اطلاعاتی در خصوص نام فرد متوفی و نسب وی، تاریخی که در آن کتیبه نگاشته شده و نام فردی که دستور ساخت آن را داده است، می باشد. در بالای این تپه که حوض دختر گبر در آن قرار دارد استودان هایی که متعلق به دوران زرتشتیان است کشف شده است. زرتشتیان قبل از آنکه استخوان های مردگان را در استودان قرار دهند، جسد را در محلی باز قرار می دادند تا روح از بدن آن خارج شود. سپس آن را در فرورفتگی هایی که به آن استودان می گفتند دفن می کردند. زیرا آنها معتقد بودند که مردگان ناپاک هستند و برای آنکه خاک و آب آلوده نشوند اجساد را به حیوانات و پرندگان وحشی می سپردند و سپس استخوان های باقیمانده آن را دفن می کردند. این سند تاریخی در سال 1334 کشف و در لیست آثار ملی ایران به ثبت رسید. مردم محلی اعتقاد دارند که این اثر تاریخی بسیار باارزش و مبارک است. البته در حال حاضر مراقبت خاصی از این اثر تاریخی صورت نمی گیرد. اثرات مخربی که حوادث طبیعی بر روی این میراث ملی می گذارند به مرور زمان باعث از بین رفتن آن خواهد شد. بطوری که اکنون هشت سطر اول این کتیبه از بین رفته است. این حوض بخشی از تاریخ این مرز و بوم را با خود دارد. حداقل کاری که می توان انجام داد ایجاد یک حفاظ شیشه ای بر روی این یادگار ساسانی و حافظت از آن در مقابل عوامل طبیعی است.
کاروانسرای کناس
کاروانسرای کناس یا شاه عباسی در ناحیه اقلید استان فارس (بخش سده، دو کیلومتری بعد از روستای کناس به طرف آسپاس) قرار دارد. این کاروانسرا به عنوان چاپارخانه نیز مورد استفاده قرار می گرفته است. بخش عمده مصالح آن سنگ و گچ است و احتمالا از روزگار صفوی باقی مانده است. این اثر در تاریخ۱۳۸۴/۱۱/۰۹ به شماره ثبت ۱۴۲۶۲ در آثار ملی ایران ثبت شده است.
امامزاده سید محمد
امامزاده سید محمد فرزند عبیدالله فرزند حسن فرزند عبیدالله فرزند عباس بن علی است. بقعه و بارگاه این امامزاده در فاصله ۷۹ کیلومتری شهر اقلید و در دو کیلومتری روستای تاریخی کافتر در منطقه کافتر قرار دارد. این امامزاده در طول سال به‌ویژه در فصل تابستان پذیرای زوار از نقاط دور و نزدیک کشور است. از جاذبه‌های گردشگری و منحصر به فرد این منطقه می‌توان به دو چشمه آبی اشاره نمود که از زیر بقعه امامزاده می‌گذرند و باور مردم منطقه این است که با توجه به خشکسالی‌های اخیر، وجود مبارک این امامزاده در خاک آن جا باعث دوام و جریان این چشمه‌ها بوده‌است. در جوار امامزاده دومین دریاچه آب شیرین با نام کافتر که پس از دریاچه پریشان قرار دارد زیستگاه طبیعی پرندگان مهاجر و محل پرورش ماهی‌های کپور و آمور به‌شمار می‌رود.
امام زاده عبدالرحمن
آستان مقدس امام زاده عبدالرحمن(ع) از جمله بقاع متبرکه شهرستان اقلید است که طی یک سال گذشته میزبان گردشگران بسیاری از کشورهای مختلف جهان بوده است. این امامزاده از فرزندان امام حسن مجتبی(ع) و از امامزادگان قدیمی فارس است. ساختمان بقعه و در ورودی آن جدید است و ضریح آن قدیمی و در كناره زیر گنبد در یك فضای مناسب قرار داده شده است.
چشمه محمد رسول الله (ص)
چشمه محمد رسول‌الله در جنوب غربی شهر اقلید و در فاصله 5 کیلومتری آن قراردارد. این چشمه که از زیر یک تپه سنگی و خاکی می جوشد پس از ورود به یک حوضچه از طریق نهری کوچک باغهای اطراف را آبیاری می کند. نام قدیمی این چشمه رودخانه شکاب بوده که طی 100 سال گذشته به چشمه محمد رسول الله(ص) مشهورشده است، و یکی از جاذبه‌های دیدنی شهرستان اقلید در استان فارس می‌باشد. این چشمه که درضلع جنوب غربی و در کنار مزارع و زراعت‌های شهر اقلید واقع شده است دارای حدود ۱۳۰۰ سال قدمت بوده و در نزد اهالی این شهرستان حرمت زیادی دارد. همچنین وجود چشمه سارهای چال باباشاه و کَشکوک بر زیبایی این منطقه افزوده است و در حال حاضر آب این چشمه در زمین‌های کشاورزی و تغذیه حوضچه‌های ماهی که در کنار چشمه‌ها احداث شده‌اند، به مصرف می‌رسد. بر بلندای این تفرجگاه نیز سنگ دُل دُل قرارداشته که نوعی نیایشگاه می‌باشد. این منطقه برای فصل بهار و تابستان و بیشتر برای پایان شهریورماه و نیمه نخست مهرماه مناسب است.
تنگ براق
تنگ براق نام روستایی از توابع بخش سده، شهرستان اقلید در ۱۹۰ کیلومتری شمال شیراز است. تنگه براق در میان انبوه درختان سر به فلک کشیده با آبشار، غارهای زیبا، رودخانه، چشمه‌ها، آبچک‌ها و ستون‌های آهکی مناظر زیبایی را به وجود آورده که چشم هر رهگذر را به خود خیره کرده‌است. زیباترین و نزدیکترین مسیر از شیراز به تنگ براق از مسیر بهشت گمشده و در امتداد کامفیروز شمالی در کنار رودخانه کر، شالیزارهای برنج و جنگل‌های بلوط است که حدود ۲۰ دقیقه تا این مکان راه خاکی دارد. در دره زیبای تنگ براق، سنگ‌نبشته‌ای باستانی به خط پهلوی ساسانی به یادگار مانده که این تنگه از سال ۱۲۴۰ هجری شمسی به وسیله عسگرخان محمد زمانلو به محل اسکان دائمی تبدیل شده‌است و زبان بیشتر مردم این روستا به دو زبان لری و ترکی بوده و اهالی این روستا مسلمان و پیرو مذهب شیعه هستند. تنگ براق، نام دره زیبایی در نزدیکی روستای تنگ براق در ۲۰ کیلومتری شهر سده در شهرستان اقلید، شمال غربی شیراز است. فاصله روستای تنگ براق تا شهر سده ۲۰ کیلومتر، تا اقلید ۹۰ کیلومتر و تا شیراز ۱۹۰ کیلومتر است. روستای تنگ براق از سطح دریا ۱۹۴۰ متر ارتفاع دارد و آب و هوای آن در بهار و تابستان معتدل و در پاییز و زمستان سرد است. این روستا به دلیل استقرار در ناحیه کوهستانی، چشم‌اندازهای بسیار زیبایی دارد. مزارع سرسبز پیرامون روستا، جنگل‌ها و باغهای وسیع به ویژه در فصل‌های بهار و تابستان فضای دل نشینی برای گردشگران پدیدمی‌آورد. تنگ براق، نام دره زیبای شمال روستای تنگ براق است. در این تنگه شاهد رویش گیاهان و تشکیل پاسیوهای طبیعی در دیواره‌ها و شکاف‌ها هستیم. رودخانه پرآبی که در این دره جریان دارد به رود کر می‌ریزد. این رودخانه دیواره کوه را بریده و شکافی با دیواره‌هایی عمودی به پهنای چهل متر و در حدود صد متر بلندی در کوه به وجود آورده‌است. در دیواره صخره سمت چپ تنگ غاری زیبا وجود دارد که منشأ آهکی دارد و آب از سقف آن به صورت قطرات باران به کف غار می‌ریزد. دیواره و کف غار پوشیده از خزه‌است. تنگ براق یکی از تنگه‌های متعدد استان فارس است که به دلیل کارستی بودن منطقه دارای آب فراوان در میان لایه‌های آهکی ارتفاعات اطراف است. این امر موجب نمناک بودن اغلب بخش‌های دیواره‌ها و سرازیر شدن آب به میان تنگه‌است و محیط زیبا و فرحبخشی را پدیدآورده‌است. این تنگه در میان انبوه درختان سربه فلک کشیده با چشمه‌های متعدد و رودخانه‌ای خروشان، غارهای زیبا، آبشارها، آبچک‌ها و ستون‌های آهکی معلق مناظری بدیع و چشم‌نواز را به وجود آورده‌است.
دریاچه کافتر (شادکام)
کافتر یکی از دریاچه‌های استان فارس شهرستان اقلید در ایران است. دریاچه کافتر یا شادکام از تالابهای آب شیرین استان در حوزه آبریز رودخانه شادکام و در مسیر همین رودخانه در نواحی خنجشت در180 کیلومتری شمال شیراز قرار دارد. دریاچه از اهمیت به سزایی در سیستم طبیعی حوضه به لحاظ حفظ منبعی برای جذب پرندگان مهاجر و پرورش ماهی به‌شمار می‌رود. کافتر اولین ایستگاه پرندگان مهاجر در استان به‌شمار می‌رود. این دریاچه حدود ۲۵ میلیون متر مکعب حجم دارد. حداکثر عرض دریاچه ۵/۴ کیلومتر می‌باشد. عمیق‌ترین قسمت دریاچه دارای عمق ۵/۳ متر در وضعیت پرآبی می‌باشد. کافتر در زمان پرآبی یک بانک زیستی از مجموعه متنوع گونه‌های جانوری و زیستگاه طبیعی پرندگان مهاجر و محل پرورش ماهی‌های کپور و آمور بود. وجود چشمه‌سارها و قنوات متعدد علاوه بر ایجاد مناظر زیبا و دیدنی زمینه مساعدی برای پرورش ماهی قزل‌آلا فراهم نموده و هر سال میزبان بسیاری پرندگان همچون تنجه، چنگر معمولی فلامینگو، اردک سرحنایی، خوتکا، اردک سرسبز، غاز خاکستری، عقاب دم سفید، مرغ سقای خاکستری، اردک سرسفید، کفچه نوک، حواصیل‌ها، باکلان و کشیمیان و انواع پرندگان کنار آبزی بود. علاوه بر پرندگان آبزی، پرندگان کنار آبزی زیادی مثل درنا، کبک، تیهو، عقاب طلایی، شاه باز، دلیجه، جی جاق و کمرکولی زنبور خور کوچک و سبز قبای هندی و ۴۹ گونه پستاندار از جمله پلنگ، قوچ و میش، گربه جنگلی، روباه معمولی و گرگ در کنار زندگی می‌کردند؛ بنابراین، تالاب کافتر، هر چند در لیست تالابهای بین‌المللی نبود اما دست کمی از تالابهای بین‌المللی نداشت.
رودخانه شادکام
این رودخانه که در گذشته به نام رودخانه سا ریاتن مشهور بود از چشمه ای به همین نام در ارتفاعات کوه آلما لیجه سرچشمه می گیرد و پس از آبیاری دشت نمدان به دریاچه کافتر می ریزد.
رودخانه کر
رود كُر از كوه‌های سید محمد و پالانگری در شهرستان اقلید سرچشمه می‌گیرد و پس از پیوستن آب تعدادی از چشمه‌های این شهرستان به آن، با نام رودخانه دزدكر از ناحیه تنگ براق به شهرستان مرودشت وارد می‌شود. شاخه‌ای دیگر از این رودخانه نیز با نام رودخانه مارگان پس از پیوستن شاخه شورخارستان به آن، با نام گاوگدار به دزدكر كه از كوه‌های رنج سپیدان سرچشمه می‌گیرد، می‌پیوندد. یك شاخه مهم دیگر تنگ شول، بادامك است. رودخانه كُر، پس از گذشتن از سد درودزن وارد دشت رامجرد می‌شود. در پائین رودخانه، بندهای سنتی امیر، فیض‌آباد تیلكان و جهان‌آباد احداث شده‌اند. این رودخانه وارد منطقه كربان از شهرستان شیراز می‌شود و سرانجام در سیاه‌زار به دریاچه بختگان می‌ریزد.
چشمه بالنگان
چشمه بالنگان یکی از چشمه‌های شهرستان اقلید در استان فارس است. این چشمه که یکی از سرچشمه‌های رود کر در نزدیکی روستاهای حاجی‌آباد و آسپاس از بخش سده اقلید واقع است. چشمه بالنگان که از بن کوه بلندی به جوشش می‌آید به طرف صد ملاصدرا راهی می‌شود و از آنجا به طرف سد درودزن و سپس آخرین قرار گاهش دریاچه طشک می‌باشد. در سالهای اخیر به دلیل بارش کم، آبدهی این چشمه هم تقلیل یافته ولی هنوز مقداری بسیار زیاد آب را به دشت و به طرف سد راهی می‌کند. اطراف این چشمه درختان بید و در میان این درختان آبگیری عمیق وجود دارد که از کف این آبگیر چشمه‌های زیادی را در حال فوران می‌توان دید که این فوران آب در کف آبگیر منظره بدیعی را به وجود آورده‌است. چند نوع ماهی از جمله کپور طلایی و قزل‌آلای رنگین کمانی در این آبگیر زندگی می‌کنند.
چشمه قدمگاه
چشمه قدمگاه چشمه‌ای واقع در سده (فارس) استان فارس است. این چشمه در نزدیکی شهر سده در شهرستان اقلید و در محلی با پوشش گیاهی مناسب و محوطه‌ای سرسبز و درختکاری شده قرار دارد. موقعیت این چشمه برای ایجاد تأسیسات پذیرایی بین راهی بسیار مناسب است. در حال حاضر چشمه فوق پس از انباشت در یک حوضچه، بخشی از زمین‌های اطراف را آبیاری می‌کند. در واقع سرچشمه اصلی رود کر از این ناحیه می‌باشد.
چشمه جوتو
این چشمه در مجاورت جاده آسپاس شهرستان اقلید در دامنه ارتفاعات کوه حسینی قرار گرفته و منطقه ای مناسب برای تاسیس پارک جنگلی و ایجاد گردشگاه است.
کوه سفید
این کوه مطابق جهت عمومی زاگرس از شمال غربی به جنوب شرقی کشیده شده است و 3943 متر ارتفاع بلندترین نقطه شهرستان اقلید است که در شمال شرقی استان قرار دارد.
روستای محمدآباد
این روستا که از توابع شهرستان اقلید است و در بخش مرکزی دهستان خسرو و شیرین قرار دارد. در ضلع جنوبی این روستا محوطه ای بامساحت شش کیلومتر وجود دارد که آبهای سطحی و پوشش گیاهی مرکب از درختان بید سپیدار و نارون چشم انداز زیبایی به آن بخشیده و ارزش گردشگاهى ويژه ايجاد کرده است که مورد استفاده مردم قرار مى‌گيرد. ارتباط اين روستا با ساير نقاط اطراف خود از طريق يک جاده شوسه که از جنوب به دهستان سده و از شمال به دهستان خسرو و شيرين منتهى مى‌شود، امکان‌پذير است.
روستای خسروشیرین
این روستا منطقه ای ییلاقی ایل قشقایی است و از چشمه پوشش جنگلی و آب و هوای دلپذیر برخوردار است. از این روستا و ناحیه ییلاقی آن به عنوان گردشگاه استفاده می شود.
روستای دزد کر
در حد فاصل میان کاکان قرار دارد که از چشم انداز طبیعی زیبا برخوردار است. این محل در طول سال مورد بازدید گردشگران قرار می گیرد. این روستا درفاصله 10 کیلومتری تنگ براق قرار دارد فراوانی آب های سطحی کیفیت مناسب پوشش گیاهی درختان جنگلی و آب هوای مطبوع کوهستانی ازویژگی های ارزشمندی است که این منطقه را در شمار یکی از جاذبه های طبیعی استان قرار داده است.