بنیاد فارس شناسی بوانات

بوانات

شهرستان بوانات یکی از شهرستان های استان فارس ایران است. مرکز این شهرستان، شهر بوانات است. قومیت اکثریت فارس است بوانات دارای آب و هوای سرد و مدیترانه ایست در مورد واژه بوانات دو وجه نامگذاری وجود دارد. یکی بون به معنی بهره است و دیگری به معنی بوان (بهشت) است که به مکان سرسبز دلالت دارد زبان اکثریت قریب به اتفاق مردم شهرستان بوانات فارسی است و لغات و اصطلاحات فراوانی در آن استعمال می شود که حاکی از اصالت این زبان است. معدود روستاهای کوچکی (چنار سوخته، لقمان چشمه، دفر، بنک، و چنار زاهدان) به زبان عربی و روستای کوپان به زبان ترکی هم صحبت می کنند. اما زبان اصلی کاربردی آنان فارسی است.

کاروانسرای برد شیراز

این کاروانسرا که در ناحیه شمال غرب و در فاصله۲۰ کیلومتری سوریان در مسیر جاده ابریشم و در ابتدای راه قدیم سوریان به یزد وابرکوه واقع شده است به قلعه ی برد شیراز معروف است. در طول زمان درون قلعه دچار دخل و تصرفهایی شده است و به صورت قلعه ای مسکونی در آمده است. این بنا با مصالح لاشه سنگ و گچ و آجر کار شده است و دارای پلان مربع شکل است. ۷ برج ۷ متری در اطراف دارد که هر کدام در دو طبقه به فضای داخلی راه دارند. ورودی بنا از سمت شمال و توسط یک دالان با حالت طاق و تویزه به حیاط مرکزی راه میابد. دردو طرف دالان در هر طرف۳ حجره تو در تو با ورودیهایی با طاق ضربی و هلالی آجری به یکدیگر راه دارند. حجره های اطراف حیاط مرکزی اغلب تخریب و بر جای آن و یا بر روی همان ساختار ساخت و سازهای خشتی انجام شده است که هم اکنون متروکه شده اند. در قسمت مرکزی کاروانسرا نیز سکوی مرکزی قرار داشته که در حال حاضر به صورت گودالی شده است. شاه نشین بنا در سمت شمال بر روی دالان ورودی با یک اتاق مرکزی، دو اتاق جانبی و یک اتاق در انتهای شمالی است که دارای پنجر هایی در دو دیواره شمالی و جنوبی است. درون دیواره اتاق غربی جایگاه خمره آذوقه تعبیه شده است . در دو اتاق جانبی هر کدام دو پنجره رو به حیاط مرکزی داشته که در حال حاضر مسدود گردیده ودارای رفهایی در اطراف است. همچنین در حیاط مرکزی دور تا دور دارای ساخت و سازهایی است که بیشتر ساخت و سازهای اصلی بنا به جز در ضلع شمالی تخریب و در دوره های بعد بناهای خشت و گلی به جای آن ساخته شده است . دیواره بیرونی بنا در کل در وضعیت مناسبی به سر می برد . بیشترمصالح دیواره بناها گچ و لاشه سنگ و در سقوف آجر کارشده است. این بنا از جمله کاروانسراهایی است که در زمان شاه عباس از شمال تا جنوب استان ساخته شده است. کاروانسرای برد شیراز مربوط به دوره صفوی است و در تاریخ ۲۶ اسفند ۱۳۸۶ با شماره ثبت ۲۱۸۳۴ به‌عنوان یکی ازآثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

کاروانسرای میدان

کاروانسرای میدان مربوط به دوره قاجار است و در شهرستان بوانات، بخش مرکزی، مجاور جاده سوریان واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۸۰ با شماره ثبت ۵۶۹۱ به‌عنوان یکی ازآثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

مسجد جامع سوریان

این بنا که در مرکز شهر واقع شده است از آغاز قرن ششم هجری می باشد و تاکنون چندین بار مرمت گردیده است. شبستان قسمت جنوبی مسجد قدیمی تر از بنای موجود و سقف های روی آن دارای مقرنس های ساده گچی است و در هلالی داخل گنبد کتیبه ای قرآنی وجود دارد. در چهار گوش گنبد چهار طاقچه مانند با مقرنس های زیبا گچبری کار شده است. این مسجد در قدیم دارای یک منبر چوبی منبت کاری شده با کتیبه ای به تاریخ 771 هجری قمری بوده است.

امامزاده حمزه (ع)

امامزاده شاه میر حمزه مربوط به مفرغ است و در شهرستان بوانات، بخش مزایجان، روستای بزم واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۶ اسفند ۱۳۸۶ با شماره ثبت ۲۱۹۱۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. پس از اینکه آقا احمد بن موسی شاهچراغ طبق دعوت برادر بزرگوارش امام رضا (ع۹) با لشکری بالغ بر دوازده هزار نفر(۱۲۰۰۰) از سمت جنوب غرب ایران (با هدف رسیدن به شهر مرو محل سکونت امام رضا (ع)) وارد استان فارس می‌شوند در حوالی شیراز (خانه زنیان) با لشکر حاکم وقت شیراز (قتلغ خان) مواجه گردیده و با تدبیری خاص لشکر را تبدیل به صدها دسته کوچک نموده و از راه‌های مختلف روانه مرو می‌نمایند؛ لذا حضرت شاه میر حمزه برادر کوچکتر امام رضا (ع) نیز همراه با خواهرشان بی بی خاتون مسیر بوانات را انتخاب می‌کنند که بر در همان‌جا مقتول یا درگذشته و مدفون می‌گردند. بنای کنونی امامزاده عبارت است از یک گنبد مدور به ارتفاع تقریبی ۱۶ متر که سبک طاق مدور آن عیناً به قیصریه بازار لار شباهت دارد. دور تا دور بدنه طاق در فواصل معین با کتیبه‌های کوچکی از خط کوفی تزئین شده‌است. سه شاه نشین در جهات شمال، جنوب و مشرق واقع شده و در ورودی روبه مغرب باز می‌شود. محوطه امام‌زاده عبارت است از فضای نسبتاً بزرگی که درختان چنار کهنسال حاکی از آن است که لااقل از هفتصد سال پیش امامزاده مورد توجه مردم بوده‌است. درب ورودی حیاط امامزاده نیز در سمت باختر قرار دارد که سردر آن فروریخته و تنها قسمت جزیی از گچ بری‌های آن باقی‌مانده است. این گچ بری‌ها یکی از نفیس‌ترین آثار هنری قرن دهم هجری به‌شمار می‌رود. تناسب عجیب و خوش حالت اسلیمی‌ها با نقوش بدیع و زنده و صحنه‌های جاندار نزاع شیر و آهو علاوه بر این که حاکی از چیره‌دستی هنرمندان است به وضعی خیال‌انگیز مبین هیجانات و مظاهر روحی مردم در سواحل کویر می‌باشد. در ضلع دست راست ورودی اشعاری بر قطعه سنگی منقور است که نصب آن به دستور میرزا محمدحسین وزیر صورت گرفته و تاریخ آن معادل با مجموع حروف ابجدی این مصرع (بحمدالله دعای خیر حاصل) یعنی سنه ۱۰۷۴ می‌باشد. در امامزاده نیز قدیمی است و در قسمت بالایی آن آیه‌ای از قرآن به صورت برجسته نقر گردیده. محوطه‌ای که در ورودی بدان منتهی می‌شود و به وسیله درب دیگری از حرم جدا شده عبارت از طاقی است که دارای اشکال هندسی است و گچ‌بری‌های بسیار زیبایی از سقف آن فرو ریخته و قسمتی نیز زیر گچ کاری‌های بعدی پنهان مانده. در ضلع دست راست در دو لنگه‌ای خاتمکاری اتاقی است که آن هم از آثار دوران صفوی است. در وسط در نوشته شده (عمل استاد علی بمان نجار ۹۹۳) و دور تا دور قسمت بالایی چهارچوب با خط ثلث زیبایی اسامی دوازده امام کندهکاری شده. معجر چوبی از سه طرق منقش به کندهکاری‌های برجسته می‌باشد که به دستور شاه عباس بزرگ تهیه شده. بر روی در معجر با خط ثلث نوشته شده، در ضلع دیگر معجر اشاعری حاکی از آن است که به دستور شاه عباس اول معجر تهیه شده و تاریخ تهیه آن هم که در سنه ۱۰۰۷ می‌باشد.

بقعه محمد حنفیه

این مکان در دامنه کوهی سبز و خرم در فاصله 15 کیلومتری غرب سوریان قراردارد. این مکان مورد احترام اهالی محل بوده و به قدمگاه محمد حنفیه معروف است. درختان سبز و خرم و چشمه آب روان این مکان را به تفرجگاهی خوش منظره تبدیل کرده است.

پل آجری سوریان

این پل که بر روی رودخانه سوریان در جنوب و ابتدای شهر قرار دارد متعلق به دوره صفویه است مصالح به کار رفته در آن سنگ گچ ساروج و نمای آجراست. این پل دارای یک دهنه و دوپایه با قوسی هشتی است.

منطقه حفاظت شده توت سیاه

منطقه حفاظت شده توت سیاه در استان فارس واقع است. اين منطقه که از مناطق تحت حفاظت محيط زيست استان است، در انتهاى منطقه بوانات واقع شده و وسعتى نزديک به ۲۰ هزار هکتار دارد. اين محل، زيستگاه گونه‌‌هاى گياهى و جانورى است. در حال حاضر، از قابليت‌ها و امکانات گردشگاهى و پژوهشى اين شکارگاه استفاده نمى‌شود. اين منطقه، منطقه‌اى گسترده است که به خاطر گونه‌هاى نادر گياهى و جانورى مورد حفاظت قرار گرفته است. اين منطقه يکى از ارزشمندترين زيستگاه‌هاى حيات‌وحش کشور و استان است.

غار کان گوهر

غار کان گوهر به عنوان بزرگترین و مهم‌ترین معدن سنگ آهن و از آثار تاریخی مهم شهرستان بوانات فارس و مربوط به ادوار پیش از تاریخ، به دلیل داشتن کانی‌های قوی و با ارزش معدنی چون آهن و منگنز به نام کان گوهر شهرت یافته است. این غار در مسیر جاده آسفالته بوانات به سیرجان، یک کیلومتر بعد از روستای منج سمت راست جاده و در کوه سفید (توتک) که قسمتی از کوه زاگرس می‌باشد در داخل تنگه معروف به بند نو واقع شده است. غار کان گوهر از آثار با ارزش زمین شناسی و میراث گذشته عهد مفرغ است و طول آن حدود 2 کیلو متر می باشد که از کانی های آهن و منگنز قوی بوده و به صورت رگه ای قرار داشته و در گذشته تخلیه شده است. دهانه غار به ابعاد ۳۰ در۲۰ متر و در راس مثلث فرو افتاده ای قرار دارد. ارتفاع دهانه از سطح دریا ۲۳۰۰ متر است. مثلثی برابر پهلو به قاعده حدود ۱۰۰ متر و چسبیده به کف دره و ارتفاع حدود ۲۵۰ متر به طول قالبی یعنی عمود بر سطح مایل دامنه کوه فرو افتاده و سطح آن محاط در دیواره های عمودی با متوسط ارتفاع ۱۲ متر است. حجم این فرو افتادگی چیزی در حدود 100 هزار متر مکعب می باشد. غار شامل دو بخش است: بخش ریزش کرده و بخش طبیعت ساخته. بعد از ورود به غار، تالاری مدور به شعاع ۳۰ متر قرار دارد. ارتفاع سقف در این محل حدود 20 متر است، تالار با شیبی ۵۰ درجه به سوی پایین می رود، سپس وارد تالاری بیضی شکل به قطرهای ۴۰ در ۱۸۰ می‌شود که با شیبی ۶۰ درجه به سمت بالا می رود. با عبور از دالانی کوتاه، تالار دیگری به ا بعاد ۱۲ در۱۰ متر که سنگ های سیاه و سفید زیبایی ساخته شده قرار دارد، درون این تالار پرتگاهی به بلندی 8 متر دیده می‌شود و در انتهای آن دهلیزی قرار گرفته است. دهلیز گوشه تالار آخر، طبیعت ساخته و حدود دوازده متر است و به تالاری به ابعاد ۱۵ در ۱۲ متر وصل می شود. دیواره‌های این تالار پوشیده از غار سنگ‌های گل کلمی می‌باشد. گودال کوچک آب که محل ریزش چکه است در کف آن وجود دارد و آثار ریزش سقف در این تالار به چشم می خورد. از انتهای این تالار دهلیزی که باید خزیده از آن عبور کرد شروع می‌شود که پس از حدود ۲۰ متر به یک چاه می‌رسد.

پیر کدویه

چشمه و تفرجگاه پیر کدویه یکی از نقاط مهم و تفرجگاههای بسیار زیبای شهرستان بوانات است که در فاصله 35 کیلومتری مرکز شهرستان و در بخش مزایجان این شهرستان واقع شده است که خصوصا در فصل بهار و تابستان پذیرای خستگانی است که می خواهند در محیطی آرام قدری هر چند کوتاه بیاسایند. این چشمه جوشان در دامنه کوههای زاگرس در شهرستان بوانات جلوه ای از قدرت پروردگار متعال را نمایان ساخته و دشت زیبای بادبر و مزایجان را سیراب می کند. برای رسیدن به این تفرجگاه زیبا پس از ورود به شهرستان بوانات در مسیر شرق به سمت بخش مزایجان حرکت کرده و پس از گذر از شهر مزایجان نزدیک به 10 کیلومتر به غرب حرکت می کنیم و به این چشمه آب خنک می رسیم.

حیات وحش منطقه دره باغ

زيستگاه هايي با ويژگي هاي بارز كه جمعيت جانوري آنها به دليل شكار بي رويه رو به كاهش است و از اين رو به حمايت نياز دارند، براي مدتي محدود و به طور معمول ۳ تا ۵ سال، شكار ممنوع مي شود و دره باغ از مناطق شکار ممنوع استان فارس است.منطقه شکار ممنوع دره باغ در محورهای غرب و شمال و شرق منطقه قلعه های قدیمی معروف به قلعه نواحی – کاروانسراهای شاه عباس قرار دارد.
عمده ترین حیوانات وحشی منطقه شامل:کل و بز،قوچ و میش،پلنگ،گرگ،روباه،خرگوش،تشی،
عمده ترین پرندگان منطقه شامل:کبک،تیهو،با قرقره،کبوتر وحشی،پرندگان شکاری،لاشخورها
عمده ترین پوشش گیاهی منطقه شامل:درخت بنه،بادام وحشی،آلبالو وحشی،کیکم،انجیر وحشی،قیچ درمنه،کما اترپیکلس،گز،زرشک،نی،کاروان کش،گوش بره،کاکوتی،برنجاسف،شقایق زرد،انواع گون،کنگر،اسپند،گونه های علفی یکساله

قلعه بزم

قلعه بزم مربوط به سده‌ها متاخر دوران‌های تاریخی پس از اسلام است و در شهرستان بوانات، بخش مرکزی، دهستان سروستان، ابتدای شمالی روستای بزم واقع شده و با شماره ثبت ۲۶۶۲۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

چارطاقی ساسانی

اين بنا در روستاي منج و بر فراز يک تپه در مجاور رودخانه اعظم بوانات قرار گرفته است. آنچه امروز از آن باقي مانده تنها چند ستون و چند طاق از يک بناي عظيم بوده است. اين بنا را متعلق به دوره ساسانيان مي دانند. اين بنا از دوره ساسانيان بجا مانده که براي آئئين مذهبي بوده حوض ابي كه در وسط بنا است محل تطهير بوده است كه بيانگر آئين آناهيتا پرستي است. يكي از آتشکده های ایران، در چهارطاق ساساني ميباشد.

قلعه سیمکان

قلعه سیمکان مربوط به اواخر دوره قاجار است و در شهرستان بوانات، روستای سیمکان واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۹ اسفند ۱۳۸۰ با شماره ثبت ۴۸۱۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.