جهرم
شهرستان جهرم یکی از شهرستان های استان فارس ایران است. مرکز این شهرستان، شهر جهرم است. بیشتر اهالی جهرم شیعه و فارسی زبان می باشند و شماری از واژه هایی که در جهرم به کار می گیرند نزدیکی با زبان پارسی میانه دارد. جهرمی ها لهجه خاصی دارند که به لهجه شیرازی بسیار نزدیک است و در این شهرستان از نژاد پارس هستند، اقلیت های اندکی از عرب های درازی، ترک ها و همچنین عشایر باصری هم زندگی می کنند که سابقه سکونت آن ها در جهرم به زمان رضا شاه و سکونت اجباری عشایر بر می گردد.
آب انبار مخک
از آثار تاریخی اوایل دوره قاجاریه است که در کیلومتر 30 جاده جهرم به شیراز، در سمت راست جاده واقع شده است. مصالح به کار رفته در احداث آب انبار مخک که با آب در ارتباط است، ملاط ساروج استفاده شده است. این بنا دارای 6 دهانه به ابعاد 120 سانتیمتر و ارتفاع 160 سانتیمتر است. ورودی اصلی آب انبار نیز در بخش شمالی آن واقع است. عمق وضع موجود بنا 8 متر و ضخامت دیوار گرداگرد آن 50 سانتیمتر است. این بنا دارای گنبدی به ارتفاع 2 متر است. راه پله ای نیز جهت دسترسی به پشت بام از طریق 7 پله به ارتفاع 20 سانتیمتر و عرض 30 سانتیمتر در بنا تعبیه شده است. عرض پشت بام این آب انبار 160 سانتیمتر می باشد. بدنه بیرونی آب انبار که با گچ اندود شده بوده ، هم اینک از بین رفته است. پیش از این برای هدایت آب به این آب انبار جویی وجود داشته که به مرور زمان پرشده و بعضی قسمت های آن نیز از بین رفته است. در این بنا هیچ گونه تعمیر و دخل و تصرفی انجام نشده و در تاریخ 1381/10/10 با شماره 6789 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
آتشکده قدمگاه جهرم
آتشکده قدمگاه در شهرستان جهرم در استان فارس قرار دارد. گفته می‌شود که قدمگاه‌ها از معابد آناهیتا به شمار می‌روند که ویژه زنان بوده‌اند.ساختمان این آتشکده در نزديكي محله ي علي پهلوان(شهرستان جهرم) و در دامنه ي شمالي كوه بر روي تپه ای کوچک قرار دارد. اين بنا شباهتي به شبستانهاي مسجد داشته و شامل يك عده طاق هاي رو به شمال است. در قسمت وسط در پشت طاق هاي فوق محوطه ي سرپوشيده شبيه چار سوق بازار وجود دارد و در همين قسمت است كه بر روي قلعه سنگي نقشهايي حجاري شده و در نتيجه نام قدمگاه را به كليه ي اين ساختمان داده است . در بالاي درگاه يكي از اطاقهاي شرقي در داخل بنا سنگي نصب گرديده و اشعاري از حكيم سرائي شاعر معروف جهرم بر روي آن نوشته شده است. در اين اشعار از اين ساختمان تحت عنوان آتشكده نام برده شده است ولي طبق تحقيقاتي كه اداره ي باستان شناسي انجام داده بناي مزبور به دوران پس از اسلام تعلق دارد. به همین دلیل در آتشکده بودن این محل تشکیک هایی وجود دارد. احتمال مي رود در ادوار قبل از اسلام در اين نقطه آتشكده ای وجود داشته و بعداً به صورت فعلي درآمده است. خصایص معماری بنا این فرض را تقویت می کند. چرا كه اين ساختمان شبيه آتشكده ها كه يك منبع يا حوض در جنب آن بوده و يك آب انبار هم در مجاور آن است و همچنين مانند آتشكده ها داراي يك اطاق در وسط به صورت 8 ضلعي است. همچنین مانند آتشكده ها، داراي اطاق¬هاي متعدد در اطراف اطاق آتش مي باشد. بنابراین اساس این بنا احتمالا از عهد ساسانی است که بعدها تعمیر گشته و تغییر کاربری داده است.
بازار جهرم
بازار جهرم 3 کاروانسرای تقریبا مخروبه و یک چهارسوق وسیع و زیبا دارد. نور این بازار در گذشته از طریق دریچه‌های تعبیه شده در بالای حجره‌ها تامین می‌شده است.تمام قسمت‌های بازار جهرم در محل چهار سوق به 4 جهت اصلی شمال، جنوب، غرب و شرق ارتباط دارد و اکثر مغازه‌ها در همین قسمت جمع بوده و فقط یک قسمت از آن به بازار مسگرها متصل می‌شود.بازار مسگرها نیز در شرق بازار اصلی قرار دارد، در گذشته این بازار مسقف نبوده است. در این قسمت مسگران و آهنگران به تولید صنایع دستی اشتغال دارند ولی تعداد آنها اندک است. سمت اصلی بازار که قدیمی‌ترین قسمت آن نیز است، دارای 4 درب ورودی می‌باشد و سقف آن گنبدی شکل و دکان‌های آن در سطح بالاتری از سطح بازار قرار گرفته‌اند.مهمترین کاروانسراهای جهرم در جنب بازار واقع شده‌اند و از نظر کیفیت کم کم به مخروبه تبدیل شده‌اند.از بازار جهرم به‌عنوان خواهر دوقلوی بازار وکیل شیراز نام برده می‌شود. این بازار از نوع بازارهای صلیبی است که یک چهارسوق در وسط آن وجود دارد. این بنا دارای چندین کاروانسرا، مسجد و حمام متصل به خود است. بازار جهرم در سال 1352 از سوی وزارت فرهنگ و هنر با شماره 950 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
چهارطاقی زاغ و سیمکان
در فارس، ناحیه سیمکان جهرم دو چهار طاقی وجود دارد. چهارطاقی (چهارتاقی) زاغ در بخش سیمکان، 500 متری شمال روستای زاغ قرار دارد و مربوط به دوره اسلامی است. این اثر در تاریخ ۱۲ بهمن ۱۳۸۱ با شماره ثبت ۷۲۰۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. چهار طاقی سیمکان (صیمکان) در روستای کرته است و مربوط به دوره ساسانی است. بلندایِ چهارتاقی سیمکان از گنبد تا کف کنونی 6 متر و بلندای ساق گنبد تا کف کنونی 5 متر است. در پهلوُی شرقی و غربی بنا دو دیوار افزوده (الحاقی) وجود دارد که در زمان اسلامی کار گذاشته شده است و به آن جنبۀ مذهبی داده اند. درون دیوار پهلوی غربی دو تاقچه به اندازه 100 * 50 سانتی متر ساخته شده است. در پهلوی شرقی نیز همین کار تکرار شده است که یکی ازآنها هم اکنون از میان رفته است. گُنبد و سقف این چهارطاقیِ ساسانی فرو ریخته و پایه های آن سُست و بی دوام شده است. بیشتر سنگ های بنا از آن جدا شده و در پیرامون و گِرداگِرد آن ریخته است. سود جویان کف چهارطاقی را به انگیزۀ یافتن گنج کَنده اند و هم اکنون دراین گودال درخت روییده است. این اثر در تاریخ ۱۰ دی ۱۳۸۱ با شماره ثبت ۶۷۸۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
کاروانسرای آسمانجرد
کاروانسرای آسمانجرد از آثار بازمانده از دوران صفوی است و ممکن است یکی از 999 کاروانسرای شاه عباسی باشد. این کاروانسرا تا کنون کمتر مورد بررسی های معماری و باستان شناختی قرار گرفته است. کاروانسرا آسمانجرد در شهرستان جهرم بخش خضر، روستای برایجان واقع شده و در تاریخ ۱۲ بهمن ۱۳۸۱ با شماره ثبت 7201 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این اثر ملی هم اکنون حال و روز خوبی ندارد و می بایست مورد توجه جدی مسئولان قرار گیرد.
کاروانسرای مخک
کاروانسرای مُخَک با زیربنای ۱۶۰۰ مترمربع در ۳۰ کیلومتری جاده جهرم ـ شیراز، عبارت است از دو کاروانسرا که با فاصله کمی از هم قرار دارند جهت استراحت کاروان‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند. قدمت کاروانسرای اول به دوران صفویه و کاروانسرای دوم به دوران قاجاریه برمی‌گردد. کاروانسراهای مخک داراى 18 حجره براى اسکان کاروانیان و امکانات زیادی از قبیل چاه آب، استراحتگاه اسب، شتر و قاطر بوده است. بنا دارای پلانی به شکل مربع با ابعادی متفاوت است که در حدود 1211 متر مربع وسعت دارد. این بنا به مانند بسیاری از کاروانسراهای میان راهی دیگر، به دلیل ایجاد امنیت، تنها دارای یک در ورودی می باشد که در ضلع جنوب آن قرار گرفته است. همچنین در قسمت جنوب غربی و در مجاور درب ورودی، اتاق ها وحجره ها وجود دارد. بنا از لحاظ معماری به صورت پلانی متفرقه با حیاط مرکزی ساخته شده است. این دو کاروانسرا در مورخه ۱۰ دی ۱۳۸۱ با شماره‌های ۶۷۸۴ و ۶۷۸۲ به ثبت آثار ملی ایران رسیده‌است.
