بنیاد فارس شناسی فراشبند

فراشبند

شهرستان فراشبند از شهرستان های غربی استان فارس است که از جنوب به شهرستان خنج، از غرب به استان بوشهر، از شمال به شهرستان های کازرون و شیراز و از شرق به شهرستان فیروزآباد محدود می باشد. این شهرستان با مرکزیت شهر فراشبند دارای 8338 کیلومتر مربع وسعت و فاصل آن از شیراز 170 کیلومتر است. میانگین ارتفاع آن از سطح دریا 800 متر است. دارا بودن تعداد زیادی چهار طاقی خود نشان از قدمت تاریخی این شهرستان دارد.

آقام شهید

نسبت شريف امامزاده سيد شجاع الدين حسن مشهور به آقام شهید مدفون در شهرستان فراشبند با دو واسطه به امام موسي کاظم(علیه السلام)منتهي مي شود .سيد حسن الصورايي"صوراني" مشهور به شجاع الدين بن حسين الصوراني بن اسحاق الامير بن امام موسي کاظم(علیه السلام) وي سيدي جليل القدر، عظيم الشأن و بسيار بزرگوار بود. او از شهداي بنام اهل بيت (علیهم السلام) در شيراز است و به زهد و تقوي متصف بوده است. پدر بزرگوارش سيد حسين مشهور به صوراني و ملقب به علاءالدين از جمله همراهان شاه چراغ به شيراز است که به سيدعلاءالدين حسين مشهور و معروف مي باشد برخي با حذف يک واسطه تصور نموده اند که وي سيد حسين بن موسي(علیه السلام) است که ظاهراً اين تصور با حذف يک واسطه صورت گرفته است. سيد علاءالدين حسين ، صاحب دو فرزند به اسامي سيد علي بهاءالدين و سيد شجاع الدين بوده که ظاهراً سيد شجاع الدين پس از تفرق سپاه شاهچراغ به منطقه فراشبند مي گريزد و در آنجا به دست مخالفان به شهادت مي رسد و از اين رو به امامزاده شهيد مشهور مي گردد.

چهار طاقی نقاره خانه

چهارطاقی به عنوان بنایی چهارگوش با گنبدی قرارگرفته بر چهار طاق که آنها نیز بر چهار جرز تکیه دارند و با یک ورودی در هر طرف، شناخته می شود. این نوع سازه عموما با مصالحی چون سنگ –کمتر با چینه و خشت- و ملات ساروج یا گچ که بعضی اوقات همراه با شن و سنگریزه بوده و یا دارای اندودی از کاهگل یا گچ بر روی کار است، ساخته شده است. چهارطاقی به همراه ایوان، دو شکل شاخص معماری ایرانی همواره در معرض توجه پژوهشگران بوده اند، با این وجود چهارطاق هنوز به لحاظ گاهنگارنه، کاربردی و هویتی، سازه ای کاملا شناخته شده نیست. اوج ساخت بناهای موسوم به چهارطاقی در نیمه دوم دوره ی ساسانی بوده و کارکرد اصلی آن در ارتباط با آئین های مذهبی دین زرتشت بوده است.
در شهرستان فراشبند حداقل 10 چهارطاقی سالم، نیمه ویران و ویران وجود دارد که بیانگر اهمیت تاریخی و مذهبی این منطقه در دوره ساسانی است.

چهار طاقی رهنی

آتشکده فراشبند، مربوط به دوره ساسانیان و یکی از چهار یا پنج آتشکده ای ست که مهر نرسی در منطقه کازرون و فراشبند ساخته است. در ساخت این بنای چهار طاقی از مصالح سنگ ، گچ و ساروج استفاده شده است. نوع معماری و اندازه این آتشکده شبیه آتشکده کازرون است و به همین دلیل آنها را به یک دوره مربوط دانسته اند. به نظر می رسد که آتشکده مذکور کاملا محلی بوده است. آندره گدار این بنا را مشابه با قصر بهرام گور در سروستان دانسته است. به همین دلیل این فرضیه مطرح شده است که در محل آتشکده قصر زمستانی شاه ساسانی قرار داشته است. این فرض به دلیل نقش برجسته سرمشهد (در جنوب غربی فراشبند) تقویت می شود.

تل جنگی

تل سنگی و نقارخانه از دیگر چارطاقی های باقی مانده در این منطقه است. شایسته است که این بناها مورد توجه مسئولان و تورهای گردشگری قرار گیرند.

آتشکده بزرگ جره

آتشکده جره از آثار منحصر به فرد دوره ساسانی است که در فارس قرار دارد. این اثر تاریخی را مهر نرسه، وزیر بزرگ و مقتدر بهرام پنجم ، پادشاه ساسانی در بخش جره و بالاده و در فاصله 55 کیلومتری کازرون در مسیر جاده کازرون به فراشبند ساخته است. با این حال ابن حوقل آتشکده را به دارابن دارا منسوب می کند. در حدود العالم هم همین انتساب دیده می شود. آتشگاه جره چهارطاقی بزرگی است که هر ضلع آن بیش از 14 متر طول دارد. ارتفاع آتشکده نیز قریب به 14 متر است. این آتشگاه در قله یک بلندی مشرف به رودخانه جره قرار گرفته است. بر این بلندی بقایای متعدد ساختمان‏ هایی وجود دارد که نشان می‏دهد این مکان محل شهری قدیمی بوده است. آتشگاه بر لبه پرتگاهی ﮋرف بنا شده تا بتوان آن را از تمام منطقه و از هر دو شعبه دره مشاهده کرد. این بنا حصار ندارد، فقط در سمت شمال غربی آن و در قسمت پایین تپه دماغه مانندی که چهار طاق بر فراز آن قرار گرفته ردیفی از بناهای متعلق به آتشکده مانند اتاق آتش ، انبارهای گوناگون و محل اقامت راهبان به چشم می‏خورد. پایه هاي این چهارطاق کاملاً سالم وطاق ¬هاي چهارگانۀ آن نیز سالم است. تنها قسمت فوقانی گنبد کمی تخریب شده و گوشواره ¬ها نیز کاملاً سالم است. مصالح این چهار طاقی از ملاط و سنگ تشکیل شده است.

آتشکده منصور آباد(تون سبز)

شیپمان به استناد گزارش گدار و واندنبرگ (1961) به آتشکده ¬اي به نام تون سبز در منطقه اي به نام قنات باغ در 25 کیلومتري جره اشاره می کند اما از هیچ یک از ویژگیهاي کالبدي این بنا سخنی نمیگویند. مصطفوي، تون سبز را نام تپه¬ اي می¬داند که حدوداً در جنوب شرقی آبادي قنات باغ واقع است. این تپه مشتمل بر گورستان مسلمانان و یک امامزاده است .گدار این آتشکده را ندیده و تنها به استناد گزارش یک کدخدا اطمینان یافته که این چهارتاق شبیه جره است. وي معتقد است وجود این آتشکده در این محل بدون تردید، دلیل بر آن است که آبروان در همان نزدیکی بوده و احتمالاً این محل یکی از باغهاي شهري مهر نرسی است. در حال حاضر به استثناي بقایاي یک چهارطاقی به نام منصورآباد که محلیها به آن منار نیز می گویند، آتشکده دیگري در آن اطراف وجود ندارد. این بنا حدوداً در 20 کیلومتري جاده بالاده به فراشبند در جوار جادة اصلی در منطقه¬اي به نام باغ دشت و منصورآباد قرار گرفته است. سه پایه تخریب شده است و تنها یک پایه به ارتفاع 4.5 متر برپاست. پایه هاي دیگر به علّت ایجاد یک گورستان کاملاً منهدم شده اند. اهمیت تاریخی این بنا می تواند برای گردشگران جذاب باشد.

گنبد و مجموعه تپه ها

این مجموعه که دارای مساحت نسبتا وسیعی است، در فاصل 15 کیلومتری شمال فراشبند به طرف کازرون و در طرف راست جاده، قرار گرفته و شامل بقایای سه بنای سنگی، گچی و ساروجی از دوره ساسانی است. بنای اصلی در برگیرند یک چهارطاقی است که در طرف غربی آن دو اتاق قرار دارد و نیز در ضلع شمالی و خارج آن بقایای یک اتاق بزرگ مشاهده می شود.

قبرستان قدیمی

این مجموعه در فاصل 45 کیلومتری شمال فراشبند و در طرف راست جاده فراشبند به کازرون قرار دارد. این قبرستان قدیمی فاقد هر گونه سنگ قبر یا نوشته می باشد. در وسط این مجموعه یک پایه به ارتفاع حدود 5 متر از جنس لاشه سنگ، گچ و ساروج قرار دارد که شبیه به پایه چهار طاقی می باشد. از دیگر آثار شهرستان فراشبند می توان به امامزاده محمد (ع)، تفرجگاه خوشاب، قلات زرگران، آسیاب بادی و حمام قدیمی فراشبند اشاره کرد.

حمام کهنه فراشبند

این حمام قدیمی که در جوار مسجد ابولفضل علیه السلام (حاج عوضی سابق) قرار داشت بدون شک همان حمام مورد ذکر در کتاب مرآه البلدان است که میرزا حسن خان اعتماد السلطنه از آن نام برده است. بنای مزبور که جهت گرم نگه داشتن درون آن،در عمق 6 متری زمین ساخته شده بود،شامل بخش های مختلفی نظیر یک تالار انتظار،چهار رختکن،دو استخر آب سرد و گرم و یک تالار بزرگ جهت شستشو بود. معماران این حمام در ساختن دیوار و طاق های آن از سنگ لاشه و ساروج برای گنبدهای آن از سنگ و گچ استفاده کرده و آن را به طرزی جالب و ماهرانه ساخته بودند. سرانجام این بنا که تا چندین سال پیش نیز برقرار بود،به وسیله افراد محلی تخریب و جز مسجد جنب آن شد.ولی آنچه مایه خوشبختی است اینکه نیمی از دیوار آن به انضمام استخرها و کاشی های الوانکف آن هنوز باقی و در زیر زمین مدفون است و امیدواریم روزی با خاکبرداری مجدد ظاهر گردد.

حمام مائینک

این حمام ،در محلی با همین نام و در مسیر راه فراشبند به خوشاب واقع است و اهالی آن را منصوب به سلطان محمدخان ایلخانی (1309-1284ه.ق) می دانند. بنای مزبور شامل 2 بخش زنانه و مردانه بوده که برای ورود به هر قسمت باید دهلیزی مخصوص را پیمود و سپس وارد تالار بزرگ "رختکن" شد. درون تالار مذکور با مجموعه ای از طاق ها و طاقنماها روبرو خواهیم شد که بر ستون هایی قطور و مستطیل استوار و فاقد هرگونه گچبری و تزئینات معماری است ولی رعایت بعضی اصول مهندسی در آن، منظره ای بدیع و دلنواز به آن بخشیده است. حمام به طور کلی به صورت مربع مستطیل و نیمی از بدنه آن را در زمین ساخته اند تا مانند دیگر حمام های منطقه با کمترین هزینه سوخت گرم نگه داشته شود. مواد دیوار و گنبدهای آن از سنگ لاشه و بادبر، ملاط، ساروج و گچ است. بنای مزبور که هم اکنون به عنوان آغل احشام استفاده می شود، در چند نوبت و ادوار مختلف تعمیر و بازسازی شده است.

حمام نوجین

این حمام ویران در حوالی تل باستانی نوجین موسوم به "تل گپ" و همچنین در حوالی امامزاده نظام الدین قرار دارد. بنای آن به صورت مربع مستطیل و با طول 20 و عرض 10 متر است. سقف آن به وسیله 10 گنبد به هم پیوسته که در امتداد همدیگر قرار دارند پوشیده شده است. ارتفاع هر یک از گنبدهای مزبور تا سطح زمین حدود 3 متر است.