نی ریز
نی ریز یکی از شهرهای استان فارس در ایران است. این شهر، مرکز شهرستان نی ریز است. این شهر بر پایه سرشماری سال 1395، برابر با ۴۹٬۸۵۰ تن بوده است. نی ریز در جنوب دریاچه بختگان و ارسنجان و در مغرب سیرجان و شهر بابک در استان کرمان و در مشرق استهبان و خرامه و جنوب غربی شهرستان خاتم در استان یزد و در شمال داراب و حاجی آباد استان هرمزگان واقع است. نی ریز از مهم ترین شهر های جنوب ایران می باشد. نی ریز نقطه تلاقی استان های فارس، کرمان، یزد، هرمزگان، و اصفهان می باشد.
جاذبه های تاریخی
كاروانسراي سروي
اين كاروانسرا كه در دوره قارجاريه ساخته شده است و قدمتي همزمان و يا با تاخير با منزل فاتح را داراست در مركز شهر ني ريز در كنار حمام حاج محمد حسني و منزل فاتح قرار گرفته كه مجموعه اي زيبا را در صورت مرمت خواهد ساخت. تاکنون سه خانه تاریخی که توسط شهرداری خریداری و با هزینه میراث فرهنگی مرمت و بازسازی شده؛ به منظور آشنایی هر چه بیشتر گردشگران از آثار تاریخی و صنایع دستی شهرستان و همچنین معرفی و زنده نگه داشتن هنرهای دستی به نسل جوان و کارآفرینی و اشتغال در اختیار صنعتگران و هنرمندان قرار گرفته.
اين كاروانسرا كه در دوره قارجاريه ساخته شده است و قدمتي همزمان و يا با تاخير با منزل فاتح را داراست در مركز شهر ني ريز در كنار حمام حاج محمد حسني و منزل فاتح قرار گرفته كه مجموعه اي زيبا را در صورت مرمت خواهد ساخت. تاکنون سه خانه تاریخی که توسط شهرداری خریداری و با هزینه میراث فرهنگی مرمت و بازسازی شده؛ به منظور آشنایی هر چه بیشتر گردشگران از آثار تاریخی و صنایع دستی شهرستان و همچنین معرفی و زنده نگه داشتن هنرهای دستی به نسل جوان و کارآفرینی و اشتغال در اختیار صنعتگران و هنرمندان قرار گرفته.
خانه فاتح ( بازارچه صنایع دستی )
اين منزل تاريخي و با ارزش در مركز شهر و در كنار كاروانسراي سروي و حمام قديمي قرار گرفته است. اين بنا كه در اواخر دوره زنديه توسط معماران ني ريزي و يزدي ساخته شده است داراي دو عمارت جنوبي و شمالي مي باشد كه قسمت جنوبي آن هنوز پابرجا و تقريباً سالم مي باشد كه داراي تزئيناتي از جمله كاشي كاري و مشبك سقف و همچنين شير سر با نقاشي موضوع بهرام گور مي باشد. با توجه به قرار گیری این منزل در مرکز شهرستان و استفاده آن بعنوان بازارچه صنایع دستی با هدف توليد، اشتغال، فروش و صادرات صنايع دستي – قابلیت های هنری صنعتگران، معرفی، شناخت و آگاه سازی مردم درباره هنرهای سنتی و بومی و ترويج فرهنگ منطقه با صادرات صنايع دستي – رونق بازار گردشگري در شهرستان ایجاد گردیده است.
خانه تاریخی حیدری( عنوان خانه صنایع دستی )
خانه حیدری از آثار ثبتی شهرستان می باشد این بنا متعلق به اواخر دوران قاجار می باشد ورودی بنا متشکل از هشتی و راهرو می باشد که به حیاط مرکزی بنا راه پیدا می کند؛ درب ورودی بنا نیز چوبی و با گل میخ، کوبه و با تزئینات زیبا قابل مشاهده است. در سه طرف حیاط ساخت و سازهایی وجود دارد که ایوان شمالی بنا که به تازگی توسط این سازمان مرمت گردیده با پنجره های پنج دری و تزئینات آجر کاری چشم نوازی می کند. سایر قسمتهای بنا نیز تا حدودی توسط این سازمان مرمت گردیده و در اختیار هنرمندان صنایع دستی شهرستان قرار گرفته است. این بنا که در حال حاضر بعنوان خانه صنایع دستی مورد استفاده قرار می گیرد با صرف هزینه های اندک قابل استفاده بعنوان کارگاه های صنایع دستی شهرستان می باشد.
خانه تاریخی شمشیری ( خانه هنرهای سنتی)
بخشی از بافت تاریخی شهرستان نی ریز مشتمل بر چند خانه تاریخی مجاور یکدیگر از جمله خانه مسعودی ،منزل حیدری ، منزل شمشیری و منزل جاوید می باشد . یکی از بناهای این بافت تاریخی زیبای شهرستان منزل شمشیری می باشد این بنا نیز که همانند سایر منازل مجاور متعلق به دوران قاجار می باشد اخیراً در لیست آثار ملی شهرستان ثبت گردیده. این بنا نیز پیرو سبک معماری قاجار با هشتی ورودی متصل به دالان ورودی و حیاط مرکزی با اتاقهای اطراف می باشد. از تزئینات بکار رفته در این بنا تزئینات آجر کاری سبک قاجاری در این بنا می باشد این بنا نیز در حال حاضر بعنوان خانه هنرهای سنتی توسط هنرمندان شهرستان مورد استفاده قرار می گیرد و کارگاههایی همچون کارگاه تراش سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی در این بنا فعال می باشد.
منزل جاوید
این بنا که از آثار دوره قاجاریه در شهرستان نی ریز می باشد در تاریخ 8/5/81 به شماره 6085 در فهرست آثار ملی ایران ثبت گردیده است. این بنا که به صورت پلان مربعی شکل در اطراف و حیاط مرکزی می باشد؛ ورودی بنا دارای دالان ورودی و هشتی با تزئینات معماری بسیار زیبا می باشد ضلع شمالی و جنوبی دارای اتاقهای پنج دری و قرینه می باشد. زیباترین قسمت بنا ضلع غربی بنا است که دارای شاه نشین با قطاربندی،گچ بری و تزئینات زیباست پوشش طاق و تویزه ای شاه نشین دارای پنج طاق است. از دیگر عناصر دیگر می توان درب های مشبک کاری با تزئینات شیشه ای همچنین حوضی به عمقی درحدود 5/1 متر در میانه حیاط و همچنین تزئینات گچبری اطراف حیاط نام برد.
حمام حاج محمد حسني
اين حمام در جوار آثاري همچون كاروانسراي سروي و منزل فاتح فرا گرفته و معماري آن توسط استاد كارهاي ني ريز و يزد انجام گرفته و فرم معماري آن از حمام گنجعلي خان كرمان تبعيت مي كند. اين حمام نيز داراي مالك خصوصي مي باشد و حاضر به تبديل به هر مجموعه و عنواني مي باشد.
جاذبه های فرهنگی ،مذهبی (امامزادگان، پیرمرادها، قدمتگا هها، مساجد)
امامزاده خضر نبي الله ( ع)
بقعه اين امامزاده در سمت شمال قلات خواجه خضر ( ع) واقع شده است، صاحب اين قلم به ياد دارد كه بقعه مطهر تا كنون سه بار تجديد بنا شده و آخرين مرحله آن هنوز تكميل نشده است.
بقعه اين امامزاده در سمت شمال قلات خواجه خضر ( ع) واقع شده است، صاحب اين قلم به ياد دارد كه بقعه مطهر تا كنون سه بار تجديد بنا شده و آخرين مرحله آن هنوز تكميل نشده است.
امامزاده سيد جلال الدين عبدالله فرزند سيد قطب الدين محمد حسيني فرزند
اين امامزاده مقبره متبركه اش در ميدان بازار روبروي كاروانسراي سروي مي باشد و يكي از عالمان و عارفان سده ي هشتم و نهم ه.ق مي باشد كه با بيت واسطه نسبتش به حضرت سجاد ( ع ) مي رسد. شجره نامه اش موجود است. 9 امامزاده سيد جلا الدين عبدالله در ني ريز وفات يافت و بخاك سپرده شد سال وفاتش بر سنگ مزارش هشتم ربيع الثاني 840 ه.ق نوشته شده است.
امامزاده سيد مير شهاب الدين احمد
بقعه مباركه اين امامزاده در محله سادات كنار آرامگاه مولانا ميرزا احمد بن شمس الدين محمد ني ريزي خوشنويس معروف خط نسخ مي باشد. امامزاده سيد جلال الدين عبدالله و سيد مير شهاب الدين احمد پدر و فرزند مي باشند. سيد مير شهاب الدين احمد صاحب دو فرزند بنام قطب الدين حيدر و خديجه شد.
امامزاده آ سيد مير محمد
سيد مير محمد فرزند سيد جعفر فرزند سيد اسحاق فرزند سيد محمد باقر از فرزندزادگان امام موسي بن جعفر ( ع ) مي باشند ايشان با پدرشان سيد جعفر از كازرون به حج مي روند پس از انجام اعمال حج به عراق مهاجرت و هنگام برگشت در عراق پدرشان فوت مي كند و در كربلاي معلي يا نجف اشرف بخاك سپرده مي شود. امامزاده آسيد مير محمد به يكي از روستاهاي داراب هجرت و سكونت مي كند پس از مدتي به ني ريز مي آيند و در اين شهر طيبه زيست و به رتق و فتق امور ديني مردم مشغول مي گردند. و در ني ريز مشكبيز دار فاني را وداع و مرغ روحش به جنان پرواز مي كند و در قبرستان عقيل خطيب بخاك سپرده مي شود. اكنون آرامگاهش داراي بقعه و بارگاه و گل دسته و خادم است و در سمت چپ خيابان جانبازان قرار دارد از فرزند زادگانش خانواده هاي تهامي و زماني و ... مي باشند. تاكنون بقعه متبركه امامزاده آسيد مير محمد چندين مرتبه تجديد بنا گرديده است.
امامزاده سلطان شاه يعقوب
آرامگاهش در پلنگان ني ريز مي باشد. زماني حاج امير فرزند علي فرزند نصير فرزند درويش فرزند صادق ني ريزي بر روي مزارش ساختماني بنا نمود و در حال حاضر حجت السلام حاج سيد علي فقيه در نظر دارد بقه اي مجلل بر قبرش بنا كند اين امامزاده برادر امامزاده سلطان شهباز كه آرامگاهش در ايج مي باشد و برادر ديگرش غيس در منطقه لار مي باشد.
امامزاده خواجه احمد علمدار انصاري رسالت پناهي
بقعه متبركه و مطهر اين امامزاده در هفت كيلومتري باختر مركز شهر مشكبيز ني ريز ، نزديك روستاي نجف آباد دهستان رستاق بخش مركزي واقع شده است. اين امامزاده داراي ساختمان مجلل و با شكوه و داراي معجر با چند گوشواره و صحن چهار گوش زيبا بزرگ مي باشد چون ساختمان قديمي و كهنسال آن در اثر سيل يا زلزله تخريب شده بود. حاج زين العابدين خان حاكم شهرستان ني ريز( در گذشته در پنجم فروردين ماه سال 1269 ه.ق ) ( برابر با 1235 خورشيدي ) اين بنا ي باشكوه را ساخت وي در نظر داشت مسجد جامعي بزرگ در كنار آن بنا كندكه عمرش تمام شد و موفق باين كار نشد. در وقف نامه مدرسه علميه غياثيه كه در سال 1093 ه.ق زمان شاه سليمان صفوي ( 1105- 1017 ه.ق ) پدر شاه سلطان حسين صفوي ( 1135 – 1105 ه. ق ) كتابت شده از او به بزرگي و احترام خاصي ياد شده.
امامزاده كامل الدين اوربيلي معروف به پير مراد
امامزاده پيرمراد از فرزند زادگان حضرت امام هادي عليه السلام امام دهم شيعيان گيتي مي باشد . بقعه قديمي و كهنسال امامزاده تخريب گرديد و با خود ياري اهالي به سرپرستي حسين گرمسيري معروف به حسين شكري SHEKAREY تجديد بنا شده است هيأت عزادارني بنام هيأت امامزاده كامل الدين تشكيل شده و در ماههاي محرم الحرام و صفر المظفر به عزاداري و عبادت مي پردازند . عده اي از عشاير اعراب لبو محمدي نزديك آرامگاه اين امامزاده سكونت دارند.
بقعه مطهره درويش احمد
مزارش داراي گنبد مجللي بود و از صلحا و عرفا و پارسايان و زهاد بوده مردم ارادت خاصي با و داشتند روي قبرش چراغ روشن مي كردند و شمع مي افروختند و نذر و نياز مي كردند . آرامگاهش در انتهاي باختري خاكستان ذيروح محله كيان واقع شده است يكي از فرزنزادگانش مرحوم حاج امير فرزند علي فرزند ... بوده است . درويش احمد داراي كراماتي بوده كه ورد زبان مردم است.
سيد مير غياث الدين طباطبايي
قبر اين امامزاده كه داراي سنگ مزار نفيس مي باشد و حدود دويست سال پيش فوت كرده و در خاكستان ذيروح محله كيان دفن شده و سابقاً داراي بقعه كوچكي بود و اكنون قبرش در سمت باختر فلكه دانشجو قرار دارد. صاحب اين قلم به ياد دارد كه مردم روي مزارش چراغ روشن مي كردند و شمع مي افروختند و نذر و نياز مي كردند. خانواده هاي سادات طباطبايي ني ريزي و خانواده هاي ناظم الشريعه استهباناتي از فرزند زادگان اين امامزاده هستند.
خواجه احمد دامغاني
خواجه احمد دامغاني از عرفا ، حكما و صلحا بوده و آرامگاه و مقبره متبركه اش در انتهاي جنوب خاوري آرامستان بسيار كهنسال و قديمي و بزرگ لنگر LANGAR كنار بوستان هدايت الله ذوالقدر فرزند حاج نجف فرزند محمد رضا ني ريزي واقع شده است مردم روي قبر خواجه احمد دامغاني هم چراغ روشن مي كردند و شمع مي افروختند.
شيخ بهلول عارف ني ريزي
آرامگاه و مقبره اش ابتداي محله آباد زردشت قرار دارد و داراي گنبد و معجر و ضريح بود كه در بوستاني با صفا و فرح افزا واقع شده بود. بالاي ضريح و معجر شيخ بهلول پنجگي آهني به سقف گنبد متصل بود طايفه نسوان كه آرزويی داشتند بر سر قبر شيخ مي رفتند. پس از نماز خواندن و دعا كردن و زيارت نيت مي كردند و روسري خود يا دستمالي را بسمت پنجك فلزي پرتاب مي كردند. اگر به آن پنجك گير مي كرد معتقد بودند كه نيت شان بر آورده مي شود و جامه عمل مي پوشد. البته تا سه بار اين عمل پرتاب را انجام مي دادند. اگر در يكي از اين سه مرحله روسري يا دستمال به پنجك گير نمي كرد. بر اين باور و عقيده بودند كه نيت شان برآورده نمي شود. البته دختران دم بخت بيشتر اين كار را انجام مي دادند. گنبد آرامگاه قديمي كهنسال آن دو بار تعمير و تجديد بنا شد يك بار كربلايي محمد ني ريزي اين عمل را انجام داده است ( به نقل از نوشته ميرزا محمد رضا عمان ) ( 1320-1259 خورشيدي فرزند حاج ميرزا آقا خوشنويس وشاعر و نويسنده معاصر كه در سال 1306 خورشيدي نگاشته است ) بار دوم مادر علي اكبر سمايي كه نذر ي كرده بود و نذرش نتيجه مثبت داده بود. مردم محلي به شيخ بهلول مي گويند شيخ بلوBALO هر سال عصر روز سيزده نوروز باستاني خجسته و ملي عده اي از زنان و دختران به زيارت شيخ بهلول مي رفتند و آش نذري مي پختند و بين زوار و مردم تقسيم مي كردند. بوستاني كه آرامگاه شيخ در وسط آن قرار داشت جنبه باغ ملي داشت كه مردم براي تفريح به آنجا مي رفتند و زماني را به گردش و سير و سياحت مي پرداختند و لذت مي بردند.
نور الدين محمد معروف به پير ملا صادق
بقعه و آرامگاهش در محله سادات معروف به كوچه بالا ( كوشك بالا ) مي باشد اخيراً حجت الاسلام و المسلمين حاج سيد علي فقيه نوه پيشنماز آنرا تجديد بنا كرده است.
امامزاده سيد موسي عليه السلام
كه بقعه مطهر آن در صحن امامزادگان بزرگ قرار دارد.
امامزادگان دو معصومه
كه نزد اهالي شهرستان ني ريز معروف به شربت خانه فارس، به نام امامزادگان كوچك مشهورند زماني قبر اين دو امامزاده مخفي بود و در كنار خانه مرحوم غلامرضا وجداني معروف به دهباشي پدر علي و ناصر واقع شده بود. تا اينكه يكي از همسايگان متوجه مي شود شب ها در آن قسمت چراغ روشن مي شود. چون اين عمل مرتباً تكرار مي شود به جستجو مي پردازند و پس از حفاري جاي روشن شدن چراغ دو قبر دو امامزاده با سنگ مزارشان ظاهر و پيدا مي شود. قرار است در كنار بقعه دو امامزاده خياباني به پهناي دوازده متر احداث شود. حليمه خاتون و نرجس خاتون دو امامزاده معصوم مي باشند.
شيخ زخر الدين
شيخ زخر الدين از دانشمندان، صلحا، عرفا، زهاد و پارسيان ني ريز بوده است. در وقف نامه مدرسه غياثيه كه رفيع الدين محمد بن عطاءالله بن قطب الدين حيدر حسيني ... كاتب آن بود، و در سال 1093 ه.ق در زمان شاه سليمان صفوي ( 1105-1977 ه.ق ) پدر شاه سلطان حسين صفوي ( 1135- 1105 هوق )
شيخ عبد الله مغربي
آرامگاهش در باغ شيخ كنار پل حلوايي پهلوي شتر گلو SHOtoR_GOLO مي باشد امير بايسنقر فرزند شاهرخ ميرزا ( 850-807 ه.ق ) فرزند امير تيمور گورگاني ( 807 771 ه.ق ) ارادت خاصي به شيخ عبدالله مغربي داشت و زمانيكه حاكم فارس بود و گويا براي زيارت شيخ عبدالله مغربي به ني ريز آمده.
مقبره درويش غلامحسين عارف
آرامگاه ابدي درويش غلامحسين كه از عرفا و از دراويش شاه نعمت الهي است در قسمت شمال خاكستان لنگرLANGAR ني ريز بين دو درخت تنومند و كهنسال و قوي تي TAY واقع شده است.
قدمگاه پلنگان
اين قدمگاه داراي يك كهل KEHL سنگي با چندين طاقچه و يك در ورودي در سمت شمال مي باشد. كنار آن يك درخت تنومند و قوي كهنسال بنه BANE ( پسته كوهي ) سر بفلك كشيده وجود دارد. در طاقچه هاي آن چراغ روشن مي كنند و شمع مي افروزند و به درخت بنه پارچه (ترشه TERESHEH و لته LATEH) مي بندند و نذر و نياز مي كنند و از پروردگار يكتاي بي همتا مي خواهند كه به آرزويشان برسند. اخيراً نزديك اين قدمگاه مسجدي هم ساخته اند . در سال هاي اخير بالاتر از اين قدمگاه يك حلقه چاه آبي حفر نموده اند جهت آب شرب مردم و آنرا به نام چاه امام حسين عليه السلام نامگذاري كرده اند و چند اصله درخت انجير هم پيرامون اين چاه وقف گرديده تا رهگذران از انجير اين درختان بصورت صلواتي استفاده كنند.
امامزاده های نی ریز
امامزاده شاهرضا عليه السلام در دهستان دهچاه بخش پشتكوه ني ريز
امامزاده حسن (ع) در روستاي غوري بخش پشتكوه ني ريز بمركز مشكان
امامزاده علي (ع) در روستاي غوري بخش پشتكوه ني ريز
امامزاده ابراهيم (ع) در روستاي غوري بخش پشتكوه ني ريز
قدمگاه علي در روستاي غوري بخش پشتكوه ني ريز
امامزاده سيد محمد (ع) در دهستان ريز آب بخش قطرويه ني ريز
امامزاده بي بي سلطان (س) در قطرويه مركز بخش قطرويه ني ريز
امامزاده حسن (ع) در روستاي غوري بخش پشتكوه ني ريز بمركز مشكان
امامزاده علي (ع) در روستاي غوري بخش پشتكوه ني ريز
امامزاده ابراهيم (ع) در روستاي غوري بخش پشتكوه ني ريز
قدمگاه علي در روستاي غوري بخش پشتكوه ني ريز
امامزاده سيد محمد (ع) در دهستان ريز آب بخش قطرويه ني ريز
امامزاده بي بي سلطان (س) در قطرويه مركز بخش قطرويه ني ريز
مسجد جامع کبیر
این مسجد یکی از بناهای تاریخی و از قدیمیترین مساجدی است که در سده‌های نخستین اسلامی بنا شده‌است. برخی این مسجد را آتشکده دانسته و گفته‌اند که در دوره ساسانیان، آتش مقدس را از آتشکده کاریان به آنجا می‌آوردند. در اینکه در نیریز آتشکده بوده تردیدی نیست، اما اینکه این مسجد در مکان آتشکده بنا گردیده جای تردید است. این مسجد زیبا برای اولین بار بوسیله «آندره گدار» مدیر کل سابق باستانشناسی ایران مورد بررسی قرارگرفت و کتیبه‌های محراب آن خوانده شده در کتاب آثار ایران از نشریات اداره کل عتیقات ترجمه آقای سید محمد مصطفوی در صفحه ۱۰۰ مطالب کوتاهی راجع به مسجد جامع نیریز درج گردیده و چنین توضیح داده شده که ایوان اصلی مسجد به شیوه بناهای ایوان دار بنا گشته و بقیه مضافات بنای فعلی مسجد جامع بتدریج در قرون متمادی احداث گردیده‌است و قدیمیترین قسمت مسجد ایوان است که در قسمت جنوبی به چشم می‌خورد. بناهای پیرامون آن الحاقی است. ایوان اصلی دارای طاقی ساده، گاهواره‌ای شکل بوده و ضلع پیشین ایوان سر تا سر باز و ضلع عقب ایوان را دیوار ضخیمی مسدود نموده که محراب قدیمی در همین دیوار احداث گردیده‌است، اضلاع شرقی و غربی ایوان هر یک دارای پنج طاق نمای عمیق است که فعلاً از صورت طاق نمایی خارج گردیده‌اند. تاریخهای تغییرات و تعمیرات مسجد بر سردر ورودی و قدیمیترین تاریخها در محراب ایوان به چشم می‌خورد و قدیمیترین تاریخ را که در مسجد جامع نیریزمی توان یافت سال ۳۶۳ سال بنای محراب ایوان جنوبی است ولی امکان دارد تاریخ قدیمیتر از آن نیز در مسجد وجود داشته باشد که از میان رفته‌است. محراب دارای تاریخهای متعددی است.
مسجد جامع صغیر
به مسجد بازار نیز شهرت دارد (مسجد امام خمینی کنونی). بنای قدیمی این مسجد چند سال پیش تخریب شد. تاریخ بنای آن بطور دقیق دانسته نیست. برخی تاریخ آن را سال ۶۸ ه. ق گفته‌اند که البته بعید به نظر می‌رسد، زیرا مقدسی که در سده چهارم ه. ق از این شهر دیدن کرده، فقط از یک مسجد جامع خبر داده که به احتمال زیاد می‌بایست منظور مسجد جامع کبیر باشد. همچنین تاریخ بنای آن را در سال ۷۳۳ ه. ق نیز گفته‌اند. کتیبه‌ای سنگی بر سردر مسجد موجود بوده که تاریخ ۸۴۰ ه. ق را داشته‌است. در این مسجد دو کتیبه تاریخی بوده‌است. نخست، کتیبه فرمان شاه طهماسب اول صفوی و کتیبه دیگر شرح وقایع سید یحیی دارابی در دوره ناصرالدین شاه است. این مسجد پس از خراب شدن از طرف شخصی به نام کلو یعقوب خان قصاب تعمیر گردیده که در کوچه گچی مربوط به این تعمیر این جمله خوانده شده:«امر بعمارت هذا المسجد الشاب المکرم کلو یعقوب قصاب».
مسجد جامع سید علی (مسجد الزهرای کنونی)(حسینه سرپوش)
این مسجد هنوز قسمتی از شکل معماری گذشته خود را دارا است تاریخ بنای آن مربوط به قبل از سال ۱۰۸۷ه. ق بوده‌است در این مسجد، دو کتیبه موجود است، کتیبه نخست مربط به تاریخ بنای آن است که متأسفانه قابل خواندن نیست و کتیبه دوم آن مربوط به تعمیر آن در دوره شاه سلیمان دوم صفوی در سال ۱۰۸۷ ه. ق است.
مسجد ابوالفضل
بهاییها آنجا را به نام خودشان ثبت کرده بودند که در آنجا قلعه‌ای هم به نام قلعه خواجه وجود داشته که مؤسس بابیت در نیریز (قبل از بهاییها) در آن قلعه زندگی می‌کرده که بعد از مدتی قوای دولتی برای مقابله با او به نیریز آمده بودند و جنگی بین قوای دولتی و بابیت واقع شده و مؤسس این فرقه کشته می‌شود و پس از مدتی این مذهب به بهائیت تبدیل می‌شود و تدریجاً با ازدواج با شیعیان دارای نفوذ شدند و تأسیساتی نزدیک آن قلعه ایجاد کردند که با راهنمایی روحانیون شهر و تلاش جوانان مذهبی تأسیسات آنها تخریب شده و۱۰۰۰ متر از زمین‌ها را از آنها گرفتند و به نام مسجد ساختند (در سال ۱۳۵۰)، که بعد از انقلاب این مسجد توسعه پیدا کرد.
جاذبه های گردشگری
کاروان سراها
كاروانسرايي كه در وقف نامه مدرسه غياثيه از آن نام برده شده
كاروانسرايي كهنه
خيابان امام خميني ( ره ) تقريباً از وسط اين كاروانسرا گذشته و بقيه كاروانسرا تبديل به مغازه شده كه در دو سمت خاور باختر خيابان مي باشند و همچنين گاراژ اتو ميهن و ... كه بنا گرديده است. در ورودي اين رباط ابتداي بازار ملكين دوزها قرار داشت كه اكنون با بخشي از كاروانسرا به مطب دكتر تبديل شده است. گويا اين كاروانسرا وقف اولاد بوده است.
كاروانسرايي كه در وقف نامه مدرسه غياثيه از آن نام برده شده
كاروانسرايي كهنه
خيابان امام خميني ( ره ) تقريباً از وسط اين كاروانسرا گذشته و بقيه كاروانسرا تبديل به مغازه شده كه در دو سمت خاور باختر خيابان مي باشند و همچنين گاراژ اتو ميهن و ... كه بنا گرديده است. در ورودي اين رباط ابتداي بازار ملكين دوزها قرار داشت كه اكنون با بخشي از كاروانسرا به مطب دكتر تبديل شده است. گويا اين كاروانسرا وقف اولاد بوده است.
تيمچه يا كاروانسرا
اين كاروانسرا در سمت شمال خاوري امامزادگان بزرگ شاهزاده حسن(ع) و شاهزاده (ع) و در شرق حسينيه امامزاده گان بود كه يك كوچه بين حسينيه و تيمچه واقع شده بود كه از بازار سيدها بسمت سقاخانه كنار پل حلوايي امتداد داشت اين كاروانسرا وقف آستان قدس رضوي مي باشد و در حال حاضر تخريب شده و زمين آن باقي و پا بر جا است مي گويند اين تيمچه را امير ميرزا فتحعليخان حاكم ني ريز ملقب به امين الرعايا ساخته و آنرا وقف كرده است.
كاروانسراي حافظ
اين كاروانسرا و يك باب گرمابه و تعدادي دكان در سمت شمال و چسبيده به كاروانسرا را مرحوم آقا شيخ عبدالباقي ملقب به حافظ الشريعه ي ني ريزي ساخته است. حمام كه بصورت سنتي سابق بنا گرديده و داراي خزينه بود و بنام حمام حافظ معروف بود و در كنار ميدان قديم بازار سمت باختر قرار داشت و در آن در طرف خاور و در ميدان بازار باز مي شد چند سال پيش آنرا تخريب كرد و بصورت امروزي بدون خزينه بنا كردند.
كاروان سراي ميزمسي ( ميرزا مسيح رجايي ) يا گاراژ ميز مسي
اين گاراژ يا كاروانسرا را ميرزا مسيح رجايي بنا كرده است. معمار و بناي آن مرحوم استاد حسين بناكار بوده است در ورودي آنكه تقريباً در وسط واقع در سمت شمال كنار خيابان ولي عصر( عج) قرار دارد. گاراژ نزديك چهار راه خيابانهاي امام حسين(ع) ولي عصر (عج) و ... مي باشد. در انتهاي جنوب كاروانسرا روبروي در گاراژ در ديگري در بخش جنوب قرار دارد كه به طويله كاروانسرا راه دارد براي چهارپايان كه در سابق كالا پاي تجار را جابجا مي كردند.
رباط ( كاروانسراي ) حسن آباد بخش پشتكوه ني ريز
امير فتحعلي خان ني ريزي ملقب به امين الرعايا حاكم ني ريز این کاروان سرا را بنا نمود.
جاذبه های طبیعی
منطقه حفاظت شده بهرام گور
چشم‌انداز تنوع زيست محيطي و وجود گونه‌هاي متنوع گياهي و جانوري در اين استان به شمار مي‌آيد. به گفته كارشناسان اداره كل حفاظت محيط زيست استان فارس اين منطقه نمونه برجسته‌اي از مظاهر طبيعت ايران زمين است كه داراي ويژگي‌هاي منحصر به فرد و نادري از نظر زيبايي چشم‌اندازها، تنوع گونه‌هاي گياهي و جانوري و شرايط گردشگري در طبيعت است. براساس گزارش اداره كل حفاظت محيط زيست استان فارس منطقه حفاظت شده بهرام گور در شرق شهرستان ني‌ريز و در مرز استان فارس و كرمان واقع شده و منطقه‌اي نيمه صحرايي است كه هواي اين منطقه در ارتفاعات معتدل و در دشتها عموماً كويري است. براساس آمارهاي موجود، متوسط بارندگي در منطقه حفاظت شده بهرام گور بين150 تا250 ميلي‌متر متغير است و درجه حرارت در گرمترين ماه سال به34 درجه سانتي‌گراد مي‌رسد. اين منطقه در سال1351 به عنوان منطقه حفاظت شده تحت كنترل و نظارت محيط زيست درآمد كه به جهت غناي زيستي و به ويژه وجود گونه ((گورخر)) آسيايي در آن نام بهرام گور به خود گرفت. وسعت منطقه حفاظت شده بهرام گور اكنون420 هزار هكتار است كه حدود20 درصد از آن به صورت منطقه امن اعلام شده و ورود دام و تعليف حيوانات در اين محدوده ممنوع است. وجود رشته كوههاي كر سفيد، زيارت، كوه‌سرخ بزرگ و درّه‌هاي آغل سنگي، طبقي، چاه‌مروي، چاه‌تيز، گلومعدن، چاه‌سبز، گليكو، چاه‌دراز، زيارت، مغلي، چاه‌تنگل، چاه‌بيد، چكو و چاه‌بادام در منطقه حفاظت‌شده بهرام گور قسمت عمده‌اي از اين منطقه را پوشانده و منطقه را به صورتي محيطي نسبتاً ناهموار تبديل كرده است.
چشم‌انداز تنوع زيست محيطي و وجود گونه‌هاي متنوع گياهي و جانوري در اين استان به شمار مي‌آيد. به گفته كارشناسان اداره كل حفاظت محيط زيست استان فارس اين منطقه نمونه برجسته‌اي از مظاهر طبيعت ايران زمين است كه داراي ويژگي‌هاي منحصر به فرد و نادري از نظر زيبايي چشم‌اندازها، تنوع گونه‌هاي گياهي و جانوري و شرايط گردشگري در طبيعت است. براساس گزارش اداره كل حفاظت محيط زيست استان فارس منطقه حفاظت شده بهرام گور در شرق شهرستان ني‌ريز و در مرز استان فارس و كرمان واقع شده و منطقه‌اي نيمه صحرايي است كه هواي اين منطقه در ارتفاعات معتدل و در دشتها عموماً كويري است. براساس آمارهاي موجود، متوسط بارندگي در منطقه حفاظت شده بهرام گور بين150 تا250 ميلي‌متر متغير است و درجه حرارت در گرمترين ماه سال به34 درجه سانتي‌گراد مي‌رسد. اين منطقه در سال1351 به عنوان منطقه حفاظت شده تحت كنترل و نظارت محيط زيست درآمد كه به جهت غناي زيستي و به ويژه وجود گونه ((گورخر)) آسيايي در آن نام بهرام گور به خود گرفت. وسعت منطقه حفاظت شده بهرام گور اكنون420 هزار هكتار است كه حدود20 درصد از آن به صورت منطقه امن اعلام شده و ورود دام و تعليف حيوانات در اين محدوده ممنوع است. وجود رشته كوههاي كر سفيد، زيارت، كوه‌سرخ بزرگ و درّه‌هاي آغل سنگي، طبقي، چاه‌مروي، چاه‌تيز، گلومعدن، چاه‌سبز، گليكو، چاه‌دراز، زيارت، مغلي، چاه‌تنگل، چاه‌بيد، چكو و چاه‌بادام در منطقه حفاظت‌شده بهرام گور قسمت عمده‌اي از اين منطقه را پوشانده و منطقه را به صورتي محيطي نسبتاً ناهموار تبديل كرده است.
همچنين دشتهاي ريگ جمشيد، ده‌وزير، عين الجلال، چاه‌ميل، پريا، گردطول، شوريه، ده‌برين، كرسفيد، چشمه انجير، گزي و قطرويه نيز مكان مناسبي براي زيست حيوانات دشت زي و رشد گونه‌هاي كمياب گياهي فراهم كرده است. در منطقه حفاظت شده بهرام گور چشمه‌هاي فراواني با پراكنش نسبتاً مطلوب وجود دارند اما آبدهي آنها كم بوده و در طول سال با توجه به ميزان بارش متغير و فصلي بودن، تعدادي از چشمه‌ها خشك مي شوند. مراتع موجود در منطقه حفاظت شده بهرام گور ني‌ريز از زمانهاي قديم مورد چراي بي‌رويه قرار مي‌گرفته به طوري كه در اكثر نقاط اين منطقه، مرتع مفهوم واقعي خود را از دست داده است و اكنون خاك آن در معرض فرسايش و تخريب قرار دارد. حدود هشت درصد از سطح منطقه حفاظت شده بهرام گور نيز پوشش جنگلي است كه در دامنه كوههاي زيارت، سفيد، سرخ، گلومعدن، علي‌دادي و چشمه انجير است. افزايش جاده‌هاي دسترسي به معادن سنگ و حضور مداوم دام در جنگل‌هاي منطقه حفاظت شده بهرام گور تجديد حيات به طريقه را در اين منطقه كاهش داده و همچنين قطع بي‌رويه درختان سبب شده تا تعداد درختان مادري كاهش يابد اما در سالهاي اخير با افزايش ضريب حفاظت و ترميم جنگل به صورت شاخه زاد منطقه تقريباً سيماي جنگلي به خود گرفته است. در منطقه حفاظت شده بهرام گور ني‌ريز گونه‌هاي گياهي درمنه، گون، قيچ، آبنوس، تاغ، شوره، جاشير، گلخنك، بنه، بادام وحشي، كيكم، آبغوره، اويتن، گاوزبان، شيرين بيان، زيره، شاتره، خاكشير، كاكوتي و سريش مي‌رويند. همچنين اين منطقه مكان مناسبي براي رشد گونه‌هاي اسكنبيل، تنگس، انجير، كلاه ميرحسن، گرگ تيغ، كنگر، زو، كوما، رواس، خشخاش وحشي، شكر تيغال، پياز كوهي، سيركوهي، شقايق زرد، سالسولا، كاروان كش، كهورك، چوبك، ريش بز، افدرا، اسفند، مرتلخ، خوشك، دافنه، گز، ني و خارشتر است. منطقه حفاظت شده بهرام گور از نظر تنوع زيست جانوري نيز منطقه‌اي منحصر به فرد و داراي گونه‌هاي كمياب است. اكوسيستم نيمه كويري و نسبتاً خشك اين منطقه زيستگاه متنوعي براي گونه‌هاي جانوري كوير زي و پرندگان خشك زي به وجود آورده است.
همچنين وجود رشته‌كوههاي نسبتاً مرتفع، دشتهاي وسيع و تپه ماهورهاي مختلف موجب شده تا وحوش و جانوران خشك زي در اين منطقه مكان مناسبي براي زيست بيابند. گونه‌هاي مهم حيات وحش در اين منطقه شامل گورخر، جبير، قوش و ميش، كل و بز، تشي، خرگوش، يوزپلنگ، گربه وحشي، گرگ، كفتار، شغال و روباه است. گورخر كه مهمترين گونه جانوري در منطقه بهرام گور است مهاجرت‌هاي كوتاهي در اين منطقه در فصول مختلف سال انجام مي دهد. كاهش بارندگي، احساس نا امني و تداوم خشكسالي از جمله عواملي است كه مهاجرت اين حيوان را افزايش مي‌دهد. مهاجرت‌هايي كه بر اثر اين عوامل رخ مي دهد مي‌تواند تاثيري مرگبار بر نسل گورخر در منطقه حفاظت شده بهرام گور بر جاي بگذارد. از گله‌هاي گورخر كه بيشتر در اين منطقه به صورت دسته جمعي حركت مي كردند اكنون خبري نيست و بر اثر آمار موجود تنها100 راس گور در اين منطقه زندگي مي‌كنند. پرندگان نيز ديگر گونه‌هاي متنوع جانوري هستند كه در منطقه حفاظت شده بهرام گور زندگي مي‌كنند. تعداد گونه پرندگان در اين منطقه زياد نيست امّا گونه‌هاي خاصي از پرندگان كه شرايط زيستگاهي خشك و بياباني را ترجيح مي‌دهند در اين محدوده وجود دارند كه وجود اين گونه‌ها بر ارزش زيست محيطي منطقه افزوده است.
هوبره، كبك، تيهو، بالابان، شاهين، بحري، دليجه، عقاب، لاچين، ترمتاي، جغد، مرغ حق جنوبي، سارگپه زاغ بور، كوكر شكم سياه، كبوترچاهي، قمري، شبگرد، سبزقبا، زنبورخورك، هدهد و بادخورك از انواع پرندگاني است كه در اين منطقه زيست مي‌كنند. همچنين اين منطقه مكان مناسبي براي زيست گونه‌هاي ديگري از پرندگان شامل داركوب باغي، چكاوك، سنگ چشم، پري شاهرخ، زاغي، زاغ نوك سرخ، كلاه ابلق، غراب، ميوه‌خوار، مگس گير خاردار، جك بوته‌اي، كمركولي، ليكو، چكچك، دم چتري، پي‌پت گلو سرخ و دم جنبانك است. خزندگان نيز با گونه‌هاي مختلف بر تنوع زيست محيطي منطقه حفاظت شده بهرام گور افزوده‌اند. شترمار، افعي شاخدار، تيرمار، مارگرگي، مارقيطاني، سوسمار، مارمولك، بزمچه، آگاما و وارانوس از جمله خزندگان اين منطقه به شمار مي‌آيند. از آنجا كه منطقه حفاظت شده بهرام گور بين سه استان فارس، كرمان و يزد واقع شده و جاده شيراز، بندرعباس، كرمان نيز از آن عبور مي‌كند اين منطقه موقعيت ممتازي براي جلب توريست و توسعه طرح‌هاي گردشگري در طبيعت يافته است. وسعت زياد، تنوع زيستي و هواي نسبتاً مطلوب بهاري كه در اين فصل سراسر محدوده منطقه را گل و سبزه فرا مي‌گيرد و همچنين وجود گونه‌هاي متنوع كبك از ديگر جاذبه‌هايي است كه انگيزه فراخواني گردشگران به اين منطقه را افزايش مي‌دهد.
چاه امام حسین
این چاه در منطقه پلنگان واقع شده است و محل مناسبی برای گذراندن اوقات فراغت می‌باشد.
لایحنا
از مناطق زیبای شهر بوده که در ورودی شهر از سمت استهبانات واقع شده است؛ و دارای چشمه‌های فراوان از جمله کوره آب و... و رود کوچک آبی که از وسط این منطقه می‌گذرد.
پل لای حنا
در منطقه لایحنا واقع شده و از این رو به آن پل لای حنا گفته می‌شود پل لایحنا در دوران حکومت پهلوی بنا گردیده؛ و علامت تاج پادشاه بر روی این پل خود نمایی می‌کند؛ و منظره زیبایی را در این مطقه ایجاد کرده. جاده کنونی نی ریز استهبانات از روی این پل عبور می‌کند.
چشمه‌های فراوان آب
نیریز دارای چشمه‌های فراوان و متعددی می‌باشد که به شماری از آنها اشاره خواهم کرد: چشمه کوره آب، ارژنی، یاقوتی، بشر، نجمه دانی و ...
