نشست علمی همایش سراسری دولت قرآن
نشست اول علمی این همایش صبح روز پنج شنبه 23 آبان در سالن فرهنگ مرکز اسناد و کتابخانه ملی فارس با سخنرانی غلامرضا اعوانی با موضوع «رمز و تمثیل در اشعار حافظ»آغاز گردید.
دکتر غلامرضا اعوانی، با بیان این که با حافظ بزرگ شده ایم و از کودکی با دیوان حافظ ارتباط برقرار کرده ایم، گفت: او تنها شاعری است که سراسر فرهنگ فارسی حضور دارد. اعوانی ادامه داد: حافظ به معنای حقیقی کلمه حافظ قرآن است و علم و دانش قرآنی را به حد کمال و بیش از آن داشته است. او با تاکید بر اینکه حافظ اهل ورد و ذکر بوده،عنوان کرد: عرفا دایم الذکر هستند و شرط عارف بودن هم ذکر خداوند است. این حافظ پژوه همچنین با بیان اینکه ساقی و جام رمز ظهور و تجلی حضرت حق است، عنوان کرد: خودپرست، هرگز خداپرست نخواهد شد.
دکتر محمد یوسف نیری با موضوع «حافظ در حجاب تجلی قرآن» اضافه کرد که تجلی به معنای ظهور است و هر ظهوری، تجلی است، در واقع تجلی، زبان خدا و واقعیتی است که با مولفه محبت همراست.او با بیان اینکه یکی از مباحث جالب در تجلی این است که اگر تجلی در حجاب نباشد نه تنها مایه هستی نیست که مایه نیستی هم نخواهد بود، خاطر نشان کرد: خداوند با یک کلمه به عالم تجلی کرد و در همان کلمه هم پنهان شد. وی با بیان اینکه کلام در مرتبه تجلی، خونگرم، پویا، زنده و فعلی است، گفت: اعجاز در این است که در هر حرف قرآن، عظمت و نور بی پایان جلوه گر است.
حجت الاسلام و المسلمین دکتر قاسم کاکایی با موضوع «رویکرد حافظ به قرآن» با بیان اینکه حافظ، بسیار عمیق تر و والاتر از سطحی است که تا کنون او را مهجور کرده ایم، خاطر نشان کرد: لسان الغیب، زیباترین کلمه ای است که می توان برای حافظ به کار برد. حجت الاسلام کاکایی با طرح این پرسش که حافظ کیست و جایگاه او کجاست؟ گفت: قطعا حافظ هنرمند و ادیب بزرگی در سطح جهان است که کمتر همتا در دنیا دارد. او که اعتقاد دارد سطح قضیه حافظ را دیدن، خوب است اما حافظ به کجا رسیده که «حالتی رفت که محراب به فریاد آمد» دارد، افزود: به لحاظ تاریخی می توان شخصیت حافظ را ارزیابی کرد اما برای شناسایی او باید کل دیوان او را دید و با یک بیت تنها نمی توان او را شناخت. این عرفان پژوه با بیان اینکه حافظ خود گفته که صرفا یک هنرمند نیست بلکه یک حکیم است، تاکید کرد: باید کسی اهل معرفت باشد تا بفهمد حافظ چه می گوید، چرا که حافظ نقاب را از رخ اندیشه بیرون می آورد و لذا اینکه حکمت را از ظاهر قرآن می خواهد ببیند و به عمق و باطن قرآن می رسد.کاکایی ادامه داد: حافظ می خواهد در بطن برود و هر چه بیشتر فرو برود، فراتر می رود او در بین فرو رفته و به غیب رسیده، بنابراین لسان الغیب، زیباترین کلمه ای است که می توان برای حافظ به کار برد.
در نشست دوم همایش نیز دکتر محمود شالویی با موضوع «حافظ که اروپای شرقی می شناخت» سخن گفت و افزود: نخستین ترجمه خارجی بر دیوان حافظ، شرح سودی بود. وی با بیان اینکه می و میخانه برای شرقی ها جاذبه ندارد، عنوان کرد: عشقی که ما در دنیای شرق می شناسیم با عشقی که آنها میشناسند، متفاوت است اما در عین حال نسبت به بسیاری از امور، به ما نزدیک هستند. او گفت:امروز حدود هزار نفر در صربستان زبان فارسی یاد گرفته اند و چندین مدرسه فارسی زبان هم در این کشور تاسیس شده است.
حجت الاسلام قادر فاضلی، با موضوع «دولت بیدار؛ دولت قرآن» بیان کرد: همه بزرگان ما متاثر از قرآن هستند اما اشعار حافظ شبیه ترین به قرآن است، چون حافظ هم در ظاهر و هم در باطن شیفته قرآن است. او با بیان اینکه کسانی که مریض القلب هستند به سراغ متشابهات می روند و دیگران محکمات را مصداق قرار می دهند، افزود: در حالی که مشاهده حقیقت به مقدمه، بهانه، تفکر و تعقل نیاز دارد اما متاسفانه امروز بسیاری با حفظ چند بیت شعر، حافظ شناس مولوی شناس شده اند. این پژوهشگر با بیان این که کمتر کسی پیدا شده که بگوید حافظ آیینه اجتماع است، همان گونه که قرآن، آیینه انسان نماست، گفت: حافظ شعر اجتماع است و با این دیدگاه در اشعارش عارف، حکیم، فقیه، محتسب و زاهد است و لذا قرآن و حافظ، این گونه به هم آمیخته است و نمی توان آن را از اشعار او جدا کرد.
دکتر محمدرضا خالصی با موضوع «تأثیر قرآن مجید بر روساخت‌های شعر حافظ» با بیان اینکه استفاده از قرآن مجید، برای حافظ قرآن فقط استفاده از معانی قرآن نبوده است، گفت: برتر از آن استفاده از بیان بی‌نظیر و پتانسیل زبانی خارق‌العاده قرآن است که بزرگترین شعرا و نویسندگان را مجذوب خود کرده است.وی با بیان اینکه یکی از چیزهایی که ما را به حافظ جذب می‌کند زبان حافظ است، افزود: زبان حافظ ویژگی‌های مختص به خود را دارد که گاهی اوقات بزرگان، دانشمندان و فرهیختگان می‌گویند این زبان به اعجاز پهلو می‌زند و حرف درستی است و علت آن این است که هنوز بعد از این همه سال که از کلام او استفاده کردیم، هنوز هم وقتی وارد عرصه زبان حافظ می‌شویم، گیج و گم می‌شویم و نمی‌دانیم او در این عرصه چه کرده و چگونه این همه زیبایی شگفت انگیز را ایجاد کرده است.
سومین نشست علمی همایش در بعدازظهر همان روز با سخنرانی دکتر فضل‌الله میرقادری با موضوع «بهره‌مندی حافظ از دولت قرآن» با اشاره به این که فخر به دو دسته معیشتی و قدسی تقسیم بندی میشود و شعرا به آنچه دارند، فخر می کنند و همه فخر ها هم یکسان نیستند، افزود: فخر حافظ، فخر قدسی است که این نکته در بسیاری از ابیات آن مشاهده می کنیم. میر قادری با تاکید بر این که گونه های فخر قدسی بیش از فخر عادی در اشعار حافظ مشاهده می شود گفت: حافظ به مواردی فخر می کند که کار زیر بنایی و محرک بسیار عظیم برای دست یافتن به عوامل آن فخر لازم است. میر قادری عنوان کرد: انسان های ویژه، دارای معرفت ویژه و دارای دریافت های ویژه هستند و زمانی این دریافت های ویژه به اهل معرفت داده می شود که ساده اندیش نباشد و این دریافت ها هم نیازمند الطاف الهی است.
حجت الاسلام والمسلمین ناصر نقویان با موضوع «حافظ و قرآن» با تاکید بر این که شعر حافظ به تعبیر خودش نظم پریشان است، گفت: وقتی به شعر حافظ نگاه میکنیم ظاهرش این است که هر کدام از جایی است. او با اشاره به این بیت حافظ که « کس چو حافظ نگشاد از رخ اندیشه نقاب» عنوان کرد: حافظ تاکید می کند که لطایف حکمی را با نکات قرآنی جمع کرده است؛ همه می دانیم که قرآن پر رمز و راز است و شعر حافظ هم این چنین است. او با اشاره به استفاده گسترده حافظ از قرآن در اشعارش گفت: این که حافظ در کجای اشعارش عین عبارت قرآن را گفته یا کجا تلمیح و تضمین و یا ترجمه آیه ای کرده است، بسیار مورد بحث قرار گرفته است. این پژوهشگر اسلامی با تاکید بر اینکه حافظ قرآن را نه فقط برای خواندن و ثواب بردن خوانده بلکه برای فهمیدن خوانده است، گفت: یکی از مشکلاتی که امروزه داریم این است که قرآن را به قبرستان ها برده ایم و اگر جایی صدای قرآن بیاید مردم می پرسند کسی مرده است؟ یعنی این ترانه حیات را تبدیل به ناقوس مرگ کردیم در صورتی که قرآن سرود زندگی و ترانه نشاط و نعمت حیات است و حافظ این سرود حیات را زنده کرده است.
دکتر محمدهادی همایون « عاشورا در شعر حافظ» را با الفاظی نظیر پیر مغان، دیر، و ...مشاهده می کنیم، گفت: پیر مغان در شعر حافظ، وجود مقدس سید الشهدا(ع) است. محمد هادی همایون گفت: در عاشورا نکته ای وجود دارد که حایز اهمیت بوده و آن را متمایز می کند. وی به اشعار حافظ در این باره اشاره کرد و گفت: حافظ می گوید: «حدیث هول قیامت که گفت واعظ شهر؛ کنایتی است که از روزگار هجران گفت» که کنایه از دوران غیبت است و اگر با این نگاه دیوان لسان الغیب را مطالعه کنیم، همه داستان ظهور و غیبت و اشتیاق برای ظهور و نه تنها این اشتیاق بلکه راهکار آن را هم مشاهده خواهیم کرد.
دکتر محمدکاظم کاوه پیشقدم با موضوع «تأثیر قرآن بر سبک غزل‌های حافظ» گفت: آنچه که حافظ از قرآن گرفت، ذهن بود و وقتی ذهن را با نرم افزار قرآن تغییر داد، دنیا از نگاه ذهن حافظ بهشت شد و با این بهشت حافظ جاودانه شد و به همین دلیل لقب لسان الغیب گرفت. وی درباره تاثیرات مفهومی قرآن بر روی سبک شعری حافظ که حتی بر زندگی حافظ نیز اثر گذاشته است، گفت: اگر به وضعیت شیراز در طول تاریخ توجه کنیم مشاهده خواهیم کرد که در قرن هشتم شیراز تنها شهری بود که از حمله مغول در امان ماند و همین مسئله سبب شد که بزرگان دانش به شیراز بیایند.
این همایش با همکاری نهاد نمایندگی ولی فقیه، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی، اداره کل میراث فرهنگی، معاونت فرهنگی جهاد دانشگاهی، اداره کل آموزش و پرورش، صدا و سیمای مرکز فارس، دانشگاه شیراز، شهرداری شیراز، انجمن عرفان اسلامی ایران، مرکز اسناد و کتابخانه ملی و بنیاد فارس شناسی در مرکز اسناد و کتابخانه ملی فارس برگزار شد.
