شهرستان رستم
شهرستان رستم ممسنی یکی از شهرستان‌های تازه‌بنیاد استان فارس می‌باشد که در سمت شمال غربی این استان واقع شده‌است. مرکز این شهرستان شهر مصیری می‌باشد.
این شهرستان قلمرو طایفه بزرگ رستم و طوایف بویر احمدی است و دارای دو بخش مرکزی و سورنا می‌باشد که پیش تر بخشی از شهرستان کازرون بوده است. این منطقه از نظر آب و هوایی دارای دو نوع آب و هوای سرد و معتدل است. دارای دو جلگه بزرگ رستم یک و رستم دو است که دارای زمین‌های بسیار حاصلخیز می‌باشد. این شهرستان از شمال به استان کهگیلویه و بویراحمد، از جنوب به بوشهر، از شرق به شهرستان شیراز و از غرب نیز به استان کهگیلویه و بویراحمد منتهی می‌گردد. شهرستان رستم دارای کوه‌های بلند و برفگیر و گیاهان جنگلی به ویژه گیاه بلوط می‌باشد که دارای خواص خوراکی، درمانی، رنگرزی، چرم سازی و غیره می‌باشد. این شهرستان از نظر گیاهان دارویی بسیار غنی است. در شهرستان رستم در دو نوبت تابستان و زمستان کشت برنج صورت می‌گیرد که از بهترین و طبیعی‌ترین برنج‌های ایران می‌باشد.
تاریخچه پیدایش
انشان سرزمینی کوهستانی تمدن ایلام بوده‌است که قبل از مهاجرت آریاییها به ایران و سکونت آن‌ها در مناطق ایران که رستم جزء اصلی انشان یا انزان بوده‌است. اهمیت رستم در این زمان همین بس که تا همین اواخر مورخان تل اسپید را پایتخت انشان می‌نامیدند، در دوره ایلام عصر طلایی آن را پادشاهانی به وجود آورده‌اند که از حوالی فهلیان برخاسته بودند. ورزیده‌ترین و سلحشورترین مردم ایلام در همین منطقه زندگی می‌کردند. هنگام مهاجرت آریاییها به ایران، پارسه در امتداد کوه‌های زاگرس به فارس آمده و آن را به نام خود «پارسه» نامیدند. گروهی از قبایل پارس از جمله آن‌ها قبیله «مردها» در منطقه رستم سکونت گزیدند. آقای گریشمن (girishmsn) آثار داودور (davdivar) مادر دختر در حسین‌آباد رستم را قبر پادشاهان اولیه سلسله هخامنشی می‌داند. به تحقیق مشخص است که طایفه مردها از جمله دامداران پارسی بوده که در ممسنی و رستم فعلی سکونت داشته‌اند. مورخ یونانی کت پاس کورش بزرگ را پسر چوپانی از قبیله مردها می‌داند بدین ترتیب ایشان معتقدند که کورش نسبتی به هخامنش و قبیله او نداشته‌است.
در جنگ هخامنش با اسکندر مقدونی در زمان داریوش سوم زبده‌ترین سربازان ایران را قبیله مردها تشکیل می‌دادند و هنگامی که داریوش سوم شکست خورد مردم شهرستان رستم و ممسنی به رهبری آریوبرزن در، دربند پارس «پشتکوه رستم» به مقاومت دست زده و تا همگی کشته نشدند لشکر اسکندر نتوانست به درون پارس وارد شوند. در دوره ساسانیان رستم و ممسنی بازار مهم مناطق دیگر بوده‌است. در زمانی که سپاهیان مسلمان به ایران آمد به جرأت میتوان گفت که خونین‌ترین مقاومتها و نبرد مسلمانان با ایرانیان در زمان حسن قاضی ممسنی «توز» به وقوع پیوسته‌است. مورخان نوشته‌اند که دفاع از ایران در توز به وسیله کرت‌ها (عشایر) صورت می‌گرفت که گروه، گروه از کوه‌ها برای دفاع سرازیر شده و به دفاع می‌پرداختند. مردم رستم مثل سایر مردم ایران به دین اسلام گرایش پیدا کردند و مذهب آن‌ها تشیع بوده‌است. سال‌ها پس از اسلام به دلیل سکونت قومی به نام شولها در رستم و تمام ممسنی این منطقه شولستان نام گرفت. در دوره اتابکان، شولستان مورد حمایت اتابکان فارس بوده و از آن به بعد ممسنی و از جمله رستم تابع فارس شده و با دیگر مناطق لرنشین پیوندی نداشته‌است و در اواخر دوره صفویه و اوایل دوره افشار نام شولستان منسوخ بوده و ممسنی جای شولستان را گرفته‌است. نام رستم به ۸۰۰سال در تاریخ بدین نام شناخته شده‌است. رستم یادآور پهلوانان ایران و سنبل ملی و جوانمردی منطقه خواهد بود. در دوره صفویه که محمود افغان به ایران لشکر کشید و شهر اصفهان را به محاصره درآورد، مردم ممسنی و به تبعه آن مردم رستم جان بر کف نهاده و لشکری به سوی اصفهان برای دفاع از کشور تدارک دیدند و اگر عدم کفایت شاه صفوی نبود آن‌ها به همراه دیگر ایرانیان هجوم افغان‌ها را در نطفه خفه می‌کردند و ویرانی‌های بعد به وجود نمی‌آمد.
در زمان قاجار، چنان آوازه خان علی خان رستم بالا گرفت که حکومت را به وحشت انداخت به‌طوری‌که فتحعلی شاه قاجار خود برای سرکوبی اهالی رستم تهران را ترک گفت و در اصفهان اجل مهلتش نداد و درگذشت. در قدمت این شهرستان همین بس که در برگیرنده غار بوف یکی از کهن‌ترین زیستگاه‌های انسان نخستین است. این غار که در تنگه یقه سنگر که پیوند دهنده دو دشت رستم یک و دو است، واقع شده دارای قدمتی بیش از ۴۱ هزار سال است. کاوش در این غار در سال ۱۳۸۵ و ۱۳۸۶ منجر به یافت دست افزارهای سنگی مبتنی بر ساخت ریز تیغه مربوط به نخستین انسان‌های مدرن پس از خروج از آفریقا گردید. شهرستان رستم نه تنها یکی از قدیمی‌ترین مناطق باستانی فارس، بلکه یکی از کهن‌ترین منطقه باستانی ایران و بین‌النهرین به‌شمار می‌رود. بقایای اجساد آثار کشف شده در تپه تل بندو و برابر کاوش‌های صورت گرفته توسط باستان شناسان آثار زندگی در این شهرستان به ۷۵۰۰ سال پیش برمی‌گردد. تمدن‌های پیش از تاریخ این شهرستان مربوط به هزاره پنجم تا هشتم پیش از میلاد و عصر نو سنگی و همچنین تمدن‌های تاریخی میلادی آن به هزاره سوم پیش از میلاد و تمدن‌های اسلامی آن مربوط به قرون آغازین اسلامی برآورد می‌گردد. یک هزاره پیش از ورود آریائیها به فلات ایران تمدن‌های نیکویی در اقصی نقاط شهرستان رستم پابرجا بودند که میتوان به نقش برجسته کورنگون، سه تلان ایلامی در ۴۴۰۰ سال پیش اشاره کرد. در نوشتار لوحه‌های گلی خزانه تخت جمشید، چندین شهر باستانی در منطقه رستم یاد شده که دو تای آن به نام‌های هوهنوری و یونانی در این لوحه‌های خطوط ایلامی ذکر گردیده‌است که محل فعلی آنان در چهار بازار تل اسپید، دهنو و منصورآباد تعیین شده‌است. بیش از ۵۰ کیلومتر جاده سنگ‌فرشی روزگار هخامنشی، اشکانی و ساسانی از قلب این شهرستان می‌گذشت و یکی از دربندهای مهم پرشیا، پارس محسوب می‌گردید. شهرستان رستم در ازمنه قدیم یکی از مناطق سوق الجیشی و استراتژیکی فارس به‌شمار می‌رفته که میتوان از لشکرکشی اسکندر مقدونی، کراسوس سردار رومی، والرین امپراتور روم را در آن نام برد.
طایفه رستم در حال حاضر در سرزمینی ساکن است که شهرستانی به همین نام است. گفته‌اند کی خسرو پس از کناره‌گیری از پادشاهی و هنگامی که برای گوشه نشینی به کوه دنا می‌رفت، در ممسنی فعلی توقف کرد و به پاس خدمات رستم به ایران این منطقه را به او هدیه کرد و گفت: دشتی پر از زر را به تو می‌سپارم. در قلمرو جغرافیایی رستم تیره‌های بهمیاری ، منگزوری ، شوسینی ، ضامنی، دشتی، غلویی، عوداللهی، مصیری، بختیاری، چوگی، ده تینی، ارجی، نظری، پرینی، تیرتاجی(بویر احمدی) مراسخونی، نوگکی، گنجه‌های بویر احمدی مرزونی، گیوه کش، داوید (داودی)، روسی، پهناکله‌ای، شاه بهرامی، سادات عنا و سادات شاه قاسم(بویر احمدی)، سادات شاهزاده میراحمد ، سادات مختاری، سادات فخر، جلیل بویر احمدی قرار دارد. بر اساس نوشته محققین کلانتران این طایفه بدین شرح بوده‌است.
ویژگی‌های شهرستان
وجود رودخانه معروف فهلیان، رودخانه تنگ شیو و نقش برجسته کورانگون وجود رودخانه سراب سیاه که این رودخانه دائمی و چهار فصل می‌باشد و پرآب‌ترین رود شهرستان می‌باشد. وجود کوه زیبای زراورد که بخش اعظم این کوه در شهرستان رستم واقع شده‌است.
پیشینه تاریخی
این شهرستان یکی از شهرستان‌های کهن استان فارس می‌باشد که دارای بیش از ۱۲۰ اثر باستانی می‌باشد. آثار شهرستان به سه بخش پیش از تاریخ (قبل از۵۵۰۰) تاریخی بعد از ۵۵۰۰ سال و اسلامی از ۱۴۳۰ سال به بعد تقسیم می‌شود. ۵۸ اثر این شهرستان در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌است. تمدن‌های بیش از تاریخ این شهرستان مربوط به عصر نوسنگی هزاره‌های پنجم تا هشتم پیش از میلاد می‌باشد قبل از ورود آریاییها به فلات ایران تمدن‌های دیگر نیز در اقضی نقاط شهرستان رستم پابرجا بودند که میتوان به تمدن بزرگ و با شکوه ایلام باستان اشاره کرد که آثار این تمدن در شهرستان رستم عبارتند از: نقش برجسته ایلامی گورنگون در روستای منگودرز بخش سه تلان است و در بالای کوهی نقش شده‌است. شهر ایلامی چهار بازار می‌باشد از لوح نوشته‌های خزانه تخت جمشید از چندین شهر باستانی در منطقه رستم یاد شده‌است که از جمله از شهرهای هوهنوری و یوناری میتوان نام برد. جاده سنگ‌فرشی روزگار هخامنشی و ساسانی در این شهرستان به چشم می‌خورد؛ و یکی از در بندهای پرشیا پارس محسوب می‌گردید این شهرستان یکی از مناطق سوق الجیشی و استراتژیکی فارس به‌شمار می‌رود که میتوان از لشکر کشی اسکندر مقدونی کراسوس سردار رومی والرین امپراتور روم نام برد.
بناهای تاریخی
بناهای تاریخی این شهرستان میتوان نقش برجسته کونگون ، گوردخمه مادر دختر و کاخ لیدوما را نام برد.
گویش
مردم شهرستان رستم از نظر قومیت لر می‌باشند که به زبان لری سخن می‌گویند. زبان لری رستم با دیگر زبان‌های لری مثل لرستانی، بختیاری و حتی بویر احمدی تفاوت دارد. به‌طوری‌که برای مردم فارسی‌زبان بسیار قابل فهم است میتوان گفت هر چه از غرب به شرق مناطق لر نشینی پیش رویم زبان به فارسی نزدیک تر می‌گردد.
جاذبه های گردشگری
نقش برجسته کورانگون
داو دختر یا دی دور مادر دختر
رودخانه فهلیان
چشمه انجیری
سراب سیاه منصورآباد
پتکون زیردو
دلی زوال و دشتک
سرچشمه گجستان
آبشار پای تف
لیدوما
برای اطلاعات بیشتر به بخش جاذبه های گردشگری مراجعه گردد
داو دختر یا دی دور مادر دختر
رودخانه فهلیان
چشمه انجیری
سراب سیاه منصورآباد
پتکون زیردو
دلی زوال و دشتک
سرچشمه گجستان
آبشار پای تف
لیدوما
برای اطلاعات بیشتر به بخش جاذبه های گردشگری مراجعه گردد
