شهرستان ممسنی
شهرستان ممسنی از شهرستان های غربی استان فارس می باشد که از جنب به شهرستان کازرون، از غرب به استان های بوشهر و کهگیلوله و بویراحمد و از شرق به شهرستان سپیدان محدود است.
شهرستان مَمَسَنی یکی از شهرستان‌های تاریخی و کهن استان فارس در ایران است. مرکز این شهرستان، شهر نورآباد می‌باشد. شهرستان ممسنی از لحاظ جغرافیایی در غرب شیراز قرار گرفته‌است و پیش تر بخشی از شهرستان کازرون بوده است. جمعیت این شهرستان نیز طبق سرشماری انجام شده در سال ۱۳۹۵، برابر با ۱۱۷٬۵۲۷ تن بوده‌است. منطقه‌ای که ممسنی در آن ایجاد شده‌است اولین بار به خاطر وجود مراتع غنی مورد توجه اقوامی که دارای معیشتی مبتنی بر دامداری بوده‌اند، قرار گرفت. به همین خاطر، اولین اقوام ساکن در این منطقه، قوم شول، از دیگر اقوام لر بوده‌اند. در چند سال گذشته و با کشف منابع نفتی در حوزه ممسنی، این شهر مورد توجه بیشتری قرار گرفت. فراگیری علم در سطح بالا و همچنین کشاورزی فوق‌العاده با محصولات مرغوب مورد توجه مردم ممسنی از زمان‌های گذشته تا به امروز بوده‌است. شهرستان ممسنی به شهر دانشجو در کشور نیز شهره می‌باشد. وجود بنای هخامنشی لیدوما در این شهرستان که دارای قدمتی پنج هزار ساله می‌باشد از پربار بودن تاریخ این دیار حکایت دارد.
پیشینه تاریخی
ممسنی را شولستان نیز خوانده‌اند که به معنای سرزمین شول‌هاست. شول‌ها یکی از طوایفی بودند که پس از استقرار در این ناحیه، به این نام مشهور شدند. مرکز ولایتی که ممسنی در آن قرار داشت، شهر شاپور در چند کیلومتری کازرون بود که نوشته‌اند در زمان تزلزل حکومت سامانیان، به وسیله ابوسعید شبانکاره با خاک یکسان شد؛ ولی در زمان حکومت سلجوقیان دوباره تعمیر و بازسازی شد و رونق گذشته خود را بازیافت. منطقه‌ای که ممسنی در آن ایجاد شده‌است، اولین بار به خاطر وجود مراتع غنی مورد توجه اقوامی که دارای معیشتی مبتنی بر دامداری بوده‌اند، قرار گرفت. به همین خاطر، اولین اقوام ساکن در این شهر قوم شول بوده‌اند.
برای اولین بار نام ممسنی را در حوادث مربوط به سال‌های ۱۱۶۵ و ۱۱۶۶ می‌بینیم و آن وقتی است که جعفرخان زند برادرش محمدخان را برای مجازات ایلات سلحشور ممسنی روانه ناحیه کرد و باید دانست که خاندان زند با طوایف ممسنی روابط خویشاوندی داشت. مادر محمدخان زند از ممسنی بود. جاده‌ای که در آن زمان از ناحیه ممسنی عبور می‌کرد همین جاده امروزی چنارشاهیجان باشت است. فتحعلی‌شاه در سال ۱۲۴۵ ه.ق در سفر به خوزستان و لرستان از چنارشاهیجان و سراب بهرام گذر کرد و در فهلیان چادر زد. فهلیان در آن زمان مرکز ناحیه ممسنی بود.
بنا به اسناد و کتاب‌های تاریخی و کاوش‌های باستان‌شناسی و نظریه‌های مردم‌شناسی، سابقه تاریخی شهرستان ممسنی به سه بخش تقسیم می‌گردد:
دوران پیش از تاریخ
وجود جنگل‌ها و مراتع گسترده، منابع غنی آب و خاک، دشت‌های حاصلخیز و کم‌شیب، تنوع آب و هوایی و گیاهی و شکار فراوان همه و همه شرایط مساعد و مطلوبی بودند تا تمدن‌های اولیه پیش از تاریخ در این اقلیم پهناور شکل گرفته، رشد و نویافته و سده‌ها دوام بیاورد و آثار آن تا به امروز بر جای بماند. ممسنی در طول دوران به عنوان پل ارتباطی میان حوزه‌های بویراحمد، پارس، خوزستان، زاگرس، بوشهر، و خلیج فارس قرار گرفته و می‌توان با تحقیقات علمی و باستان‌شناسی کلیه فرهنگ و تمدن‌های پیش از تاریخ استان‌های همجوار را نیز در آن جستجو کرد. آثار بجا مانده از دوران پیش از تاریخ در این شهرستان مربوط به هزاره سوم تا هشتم پیش از میلاد است که در قالب تپه‌های باستانی نمایان است.
دوران تاریخی
دوران تاریخی این شهرستان مربوط به اوایل هزاره سوم پیش از میلاد مسیح می‌باشد که از جمله این تمدن‌ها:
نقش برجسته کورنگون مربوط به دوره عیلام در دو هزار و چهارصد سال پیش از میلاد.
گوردخمه سنگی، مربوط به دوران ماد در هفتصد سال پیش از میلاد.
گوردخمه داودختر روستای مراسخوان مربوط به ششصد و پنجاه سال پیش از میلاد.
کاخ‌های هخامنشی روستای سروان.
تل کاخداداد گچگران مربوط به پانصد سال پیش از میلاد.
آتشگاه میل اژدها مربوط به دوران اشکانیان در یکصد و بیست سال پیش از میلاد.
نقش برجسته سرآب بهرام.
شهر توج
شهر نوبندگان
شهر خوبذان (فهلیان) و سد منصورآباد مربوط به دوران ساسانی
نقش برجسته کورنگون مربوط به دوره عیلام در دو هزار و چهارصد سال پیش از میلاد.
گوردخمه سنگی، مربوط به دوران ماد در هفتصد سال پیش از میلاد.
گوردخمه داودختر روستای مراسخوان مربوط به ششصد و پنجاه سال پیش از میلاد.
کاخ‌های هخامنشی روستای سروان.
تل کاخداداد گچگران مربوط به پانصد سال پیش از میلاد.
آتشگاه میل اژدها مربوط به دوران اشکانیان در یکصد و بیست سال پیش از میلاد.
نقش برجسته سرآب بهرام.
شهر توج
شهر نوبندگان
شهر خوبذان (فهلیان) و سد منصورآباد مربوط به دوران ساسانی
دوران اسلامی
آثار و ابنیه تاریخی اسلامی در سراسر ممسنی موجود است از جمله آن‌ها می‌توان شهر خفرک و تشگه در شوسنی و مصیری و شهر چهاربازار تل اسپید را نام برد. نام قدیمی این شهرستان در بدو تشکیل انبوران و سپس شولستان و در اواخر سلسله صفوی به ممسنی تغییر نام یافت.
جاذبه های گردشگری
آتشکده میل اژدها
کاروانسرای ممسنی
امامزاده درب آهنی یا سیدعلا الدین محمد (ع)
نقش برجسته گورانگون
آثار هخامنشی سراوان- فهلیان
نقش برجسته بهرام
برای اطلاعات بیشتر به بخش جاذبه های گردشگری مراجعه گردد
کاروانسرای ممسنی
امامزاده درب آهنی یا سیدعلا الدین محمد (ع)
نقش برجسته گورانگون
آثار هخامنشی سراوان- فهلیان
نقش برجسته بهرام
برای اطلاعات بیشتر به بخش جاذبه های گردشگری مراجعه گردد
